Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak, Amanda Gałkowska

Przedmiot: chemia

Temat: Wodorotlenki pierwiastków bloku $d$ i $p$ – właściwości i zastosowanie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowym i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny); wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

8) klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny wodorotlenku; wnioskuje o charakterze chemicznym wodorotlenku na podstawie wyników doświadczenia; pisze odpowiednie równania reakcji potwierdzające charakter chemiczny wodorotlenków (w tym równania reakcji otrzymywania hydroksokompleksów).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wymienia właściwości wodorotlenków pierwiastków bloku $d$;

• wymienia właściwości wodorotlenków pierwiastków bloku $p$;

• omawia zastosowanie wodorotlenków pierwiastków bloku $d$;

• omawia zastosowanie wodorotlenków pierwiastków bloku $p$.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna.

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• burza mózgów;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny;

• analiza materiału źródłowego;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, marker.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie uczniów. Nauczyciel zadaje pytanie: Które pierwiastki wchodzą do bloku $d$ i $p$, tworząc różnokolorowe wodorotlenki? Uczniowie, wykonując ćwiczenie $1$ z sekcji „Sprawdź się”, próbują odpowiedzieć na to pytanie. Wspólnie ustalają wnioski.

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Stosując burzę mózgów, uczniowie wspólnie rysują mapę myśli dotyczącą właściwości wodorotlenków bloku $d$ i $p$. A następnie uzupełniają ją przykładami z polecenia $2$ zawartego w medium.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Otrzymywanie i ogrzewanie wodorotlenków bloku $p$ i $d$” – przeprowadzany zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiale pomocniczym. Podopieczni dzielą się na grupy. Z dostępnych im odczynników i szkła laboratoryjnego oraz sprzętu wybierają te, które są im potrzebne. Nauczyciel rozdaje karty pracy, a uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, zapisują równania reakcji w formie cząsteczkowej, wszystko zapisują w kartach pracy. Liderzy prezentują wyniki pracy grupowej na forum klasy. Uczniowie nawzajem weryfikują pod względem poprawności merytorycznej wypowiedzi uczniów.

2. Uczniowie dzielą się na grupy. Zadaniem każdej z nich jest opracowanie informacji na temat właściwości i zastosowania jednego/dwóch/trzech wodorotlenków (przydziela nauczyciel). Uczniowie mogą korzystać z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału i grafiki interaktywnej. Prowadzący zajęcia rozdaje arkusze papieru A2/A3, mazaki. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Po wyznaczonym czasie, liderzy grup prezentują efekty pracy na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi uczniów.

3. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” oraz zawarte w medium bazowym.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, zadając przykładowe pytania:

• Jak wygląda wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Jak można otrzymać wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Jak reaguje pod wpływem ogrzewania wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Czy wodorotlenek żelaza($\text{III}$) to zielone ciało stałe?

• Czy wodorotlenek niklu jest rozpuszczalny w wodzie?

• Czy wodorotlenek glinu to biała substancja stała?

• Czy wodorotlenek cynku jest rozpuszczalny w wodzie?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być użyta jako forma utrwalająca w podsumowaniu lekcji lub jako forma wprowadzająca przed przystąpieniem do wykonywanych zadań czy przygotowywania się ucznia do lekcji/sprawdzianu. Również uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać to medium do samodoskonalenia.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jak wygląda wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Jak można otrzymać wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Jak reaguje pod wpływem ogrzewania wodorotlenek miedzi($\text{II}$)?

• Czy wodorotlenek żelaza($\text{III}$) to zielone ciało stałe?

• Czy wodorotlenek niklu jest rozpuszczalny w wodzie?

• Czy wodorotlenek glinu to biała substancja stała?

• Czy wodorotlenek cynku jest rozpuszczalny w wodzie?

2. Doświadczenie „Otrzymywanie i ogrzewanie wodorotlenku miedzi(II).”:

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, statyw do probówek, palnik spirytusowy, zapalniczka/zapałki, drewniana łapa.

Odczynniki chemiczne: stały wodorotlenek sodu, stały siarczan($\text{VI}$) miedzi($\text{II}$), azotan(V) żelaza($\text{II}$), azotan($\text{V}$) niklu($\text{II}$), azotan($\text{V}$) kobaltu($\text{II}$), woda destylowana.

Przebieg doświadczenia:

• Przygotuj w osobnych probówkach roztwory: siarczanu($\text{VI}$) miedzi($\text{II}$), azotanu($\text{V}$) żelaza($\text{II}$), azotanu($\text{V}$) niklu($\text{II}$), azotanu($\text{V}$) kobaltu($\text{II}$) i wodorotlenku sodu.

• Do każdej z przygotowanych probówek z roztworami soli (roztwór siarczanu($\text{VI}$) miedzi($\text{II}$), azotan($\text{V}$) żelaza($\text{II}$), azotan($\text{V}$) niklu($\text{II}$), azotan($\text{V}$) kobaltu($\text{II}$)) dodaj niewielką ilość roztworu wodorotlenku sodu.

• Zawartość probówki dokładnie wymieszaj za pomocą bagietki szklanej.

• Obserwuj zmiany.

• Umieść probówkę w płomieniu palnika spirytusowego.

• Obserwuj zmiany.

3. Karty charakterysyk substancji.

4. Karta pracy ucznia.