Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Świat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. II: Wiara, Nadzieja i Miłość

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
5) zna, rozumie i funkcjonalnie wykorzystuje biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy obecne w polskim dziedzictwie kulturowym;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
5) dokonuje krytycznej selekcji źródeł;
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
Lektura obowiązkowa
37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia okoliczności powstania tryptyku: Wiara, Nadzieja i Miłość;

  • wyjaśnia, czym są cnoty teologiczne i w jaki sposób przedstawił je Czesław Miłosz w swoich wierszach;

  • wskazuje środki stylistyczne i określa ich funkcję w wierszach: Wiara, Nadzieja i Miłość;

  • interpretuje cel poetycki przywołania cnót teologicznych w kontekście wojny.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed pracą nad tym materiałem zaleca się przeprowadzić lekcję w oparciu o jego pierwszą część: Świat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. I: konstrukcja przestrzeni.

Faza wprowadzająca

Nauczyciel może poświęcić fazę wprowadzającą na powtórkę wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów podczas pracy w oparciu o pierwszą część materiału. Uczniowie w tej fazie mogą wykonać ćwiczenie nr 1 z sekcji „Sprawdź się”. Po ewaluacji, nauczyciel prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat.

Faza realizacyjna

  1. Nauczyciel poleca uczniom zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj” wyjaśniającą powody, dla których trzem wierszom cyklu Świat (poema naiwne) poświęcona jest osobna lekcja.

  2. Praca z multimedium
    Uczniowie zapoznają się z wykładem ekspertki na temat wiersza Nadzieja i wykonują przyporządkowane do niego polecenia. Kierunek interpretacyjny zaproponowany przez ekspertkę stanowi ważny wstęp do pracy analitycznej i interpretacyjnej. Uczniowie wysłuchują także interpretacji głosowej utworów i dokonują oceny spójności trzech wierszy cyklu.

  3. Ćwiczenia interpretacyjne
    Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy i każdej z nich przyporządkowuje ćwiczenia związane z jednym wierszem:

Grupa I – ćwiczenia: 2.-4. Dodatkowo zadaniem uczniów jest wypisanie cech pojęcia wiary, które można wywnioskować z wiersza.

Grupa II – ćwiczenia: 5., 6. Dodatkowo zadaniem uczniów jest wypisanie cech pojęcia nadziei, które można wywnioskować z wiersza.

Grupa III – ćwiczenia: 8.-10. Dodatkowo zadaniem uczniów jest wypisanie cech pojęcia miłości, które można wywnioskować z wiersza.

W uzupełnieniu cały zespół klasowy wykonuje ćwiczenie 7 oraz 11 (poprzedzone głośną lekturą jednego z uczniów tekstu Hymnu o miłości).

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel prezentuje uczniom fragment odczytu noblowskiego Czesława Miłosza:

Rzeczywistość domaga się, żeby ją zamknąć w słowach, ale jest nie do zniesienia i jeżeli dotykamy jej, jeżeli jest tuż, nie wydobywa się z ust poety nawet skarga Hioba, wszelka sztuka okazuje się niczym w porównaniu z czynem. Natomiast ogarnąć rzeczywistość tak, żeby zachować ją w całym jej odwiecznym powikłaniu zła i dobra, rozpaczy i nadziei, można tylko dzięki dystansowi, tylko wznosząc się nad nią — ale to z kolei wydaje się moralną zdradą.

Czesław Miłosz, Odczyt Noblowski, Sztokholm 1981.

Uczniowie dyskutują o sposobach i możliwościach opisywania rzeczywistości, nawet tej najtrudniejszej. Nauczyciel może zapytać:

- Co to znaczy wznosić się ponad rzeczywistość?

- Czy ta sztuka udała się Miłoszowi w wierszach:Wiara, Nadzieja i Miłość, a może w całym cyklu?

- Czym - w kontekście doświadczenia wojny - byłaby moralna zdrada, o której mówił noblista?

Nauczyciel tak prowadzi dyskusję, aby wnioski przydatne były do opracowania przez uczniów pracy domowej.

Praca domowa:

Do wyboru:

  1. Wiersze Miłosza: Wiara, Nadzieja i Miłość powstały w czasie wojny. Jak kontekst historyczny wpływa na odczytanie ich znaczeń? Zwróć uwagę na znaczenie tych wierszy dla całego cyklu Świat (poema naiwne). Napisz na ten temat tekst liczący co najmniej 400 słów.

  2. Potraktuj wiersze Wiara, Nadzieja, Miłość jako poetycki tryptyk. Dokonaj zestawienia tych utworów, wskaż podobieństwa i różnice zarówno w sposobie obrazowania poetyckiego, jak i w formie. Zwróć uwagę na jego znaczenie dla całego cyklu. Napisz na ten temat tekst liczący co najmniej 400 słów.

Materiały dodatkowe:

  • Andrzej Franaszek, Miłosz. Biografia, Kraków 2011.

  • Jacek Łukasiewicz, Przestrzeń „świata naiwnego”. O poemacie Czesława Miłosza „Świat”, „Pamiętnik Literacki” 1981, t. 72/4.

  • Czesław Miłosz, Rodzinna Europa, Paryż 1959.

  • Krzysztof Stala, „Święte słowo jest”. Miłoszowskie paradoksy bycia, „ZNAK” 1993, nr 5.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się