Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: Potop szwedzki. Przyczyny i początek

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• opisuje, w jaki sposób decyzje polskiej szlachty (lub ich brak) przyczyniły się do kapitulacji wojsk polskich i ucieczki króla;

• wyjaśnia, jak jeden symboliczny epizod wojny może odwrócić jej losy;

• podaje przyczyny wojny i analizuje początkowe sukcesy wojsk szwedzkich.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu („Potop szwedzki”) i celów zajęć, przejście do ustalenia kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel pyta uczniów, z czym kojarzy im się hasło „potop szwedzki”. Poleca im, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu, na które będą szukali odpowiedzi. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Potop szwedzki. Przyczyny i początek” i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Wybrana osoba zbiera pytania do urny. Nauczyciel dzieli uczniów na 5‑osobowe grupy, które losują pytania z puli i przygotowują odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy. Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.

2. Praca z multimedium („Schemat”) i tekstami źródłowymi. Nauczyciel poleca, aby uczniowie w parach zapoznali się z tekstami związanymi z II wojną północną, po czym wykonali polecenie 2, układając fragmenty tekstów źródłowych według chronologii wydarzeń. Uczniowie z wylosowanej pary przedstawiają swoją propozycję odpowiedzi i uzasadniają swój wybór. Pozostali uczniowie odnoszą się do tej propozycji.

3. Praca z mapą. Nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali na mapie miejsca, które są związane z tekstami z multimedium. Jeśli uczniowie mają z tym kłopoty, naprowadza ich, zadając dodatkowe pytania odnoszące się do materiałów źródłowych.

4. Nauczyciel pyta uczniów: Jak myślicie, dlaczego obrona Jasnej Góry odegrała tak dużą rolę w odwróceniu losów „potopu szwedzkiego”? Jakie znaczenie miały kwestie religijne? Uczniowie krótko dyskutują.

5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Film + Sprawdź się”, analizując ilustrację oraz tekst źródłowy. Wyznaczony uczeń udziela odpowiedzi, reszta uczniów się do niej ustosunkowuje. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali najważniejsze wydarzenia II wojny północnej. Jedna osoba może je zapisywać na tablicy.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Zapoznaj się z filmami w sekcji „Film + Sprawdź się” i wykonaj dołączone do nich polecenia.

2. (Dla uczniówch chętnych) Wykonaj polecenie 3: „Wyobraź sobie, że jesteś XVII‑wiecznym szlachcicem polskim, który w czasie II wojny północnej opowiedział się po stronie Szwedów, a dopiero w późniejszej fazie potopu zdecydował się na przejście do obozu konfederatów. Po zakończeniu działań wojennych uznano cię w związku z tym za zdrajcę i banitę. Na podstawie przytoczonych wyżej tekstów źródłowych napisz mowę obronną wyjaśniającą twoją postawę”.

Materiały pomocnicze:

Markiewicz M., Historia Polski 1492–1795, Kraków 2011.

Czapliński W., Glosa do Trylogii, Wrocław 1974.

Wielka Historia Świata, t.  1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Wielka historia Polski, t. 1‑10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Schemat” oraz filmami, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.