Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Hołd oddany powstaniu styczniowemu w wierszu A. Asnyka W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.
2. Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces.
5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
6. Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru opartego na podstawach naukowych.
7. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji.
IV. Samokształcenie.
5. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności intelektualnej i twórczej.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
11. korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;
Lektura obowiązkowa
26) Adam Asnyk, wybór wierszy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wyraża refleksje na temat wiersza Adama Asnyka;

  • redaguje pytania dostosowane do tematyki lekcji;

  • udziela odpowiedzi na zadane pytania;

  • redaguje wypowiedź pisemną na temat konsekwencji klęski powstania styczniowego dla Polaków.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • odwrócona klasa.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu;

  • kartki z podpisami, reprodukcje obrazów i materiałów, które nawiązują do tematu lekcji, muzyka.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się w domu z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Film edukacyjny”, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć zgodnie z zasadami klasy odwróconej. Nauczyciel wyjaśnia uczniom zasady tej metody i prosi, aby pracując z e‑materiałem, specjalizowali się w przydzielonych im zadaniach i poszukiwali źródeł tradycyjnych i online, które pomogą im poszerzyć wiedzę z wyznaczonego zakresu.
    Uczniowie dzielą się na grupy tematyczne zgodnie ze swoimi zainteresowaniami:
    I. Powstanie styczniowe (przyczyny wybuchu, przebieg).
    II. Wpływ powstania styczniowego na literaturę i sztukę.
    III. Konsekwencje historyczne powstania styczniowego.
    IV. Konsekwencje społeczne powstania styczniowego.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel przypomina uczniom zasady lekcji odwróconej. Uczniowie aranżują przestrzeń klasy tak, aby usprawnić pracę grup eksperckich; przygotowują stoliki dla czterech grup, kartki z podpisami na stolikach, wystawę reprodukcji obrazów i materiałów ze szkolnej biblioteki, które nawiązują do tematu lekcji, mogą włączyć preludium powstańcze Fryderyka Chopina lub fragment filmu Noce i dnie, w którym bohaterowie śpiewają Pieśń powstańców przy zimowym ognisku i pojawiają się powstańcze wspomnienia Bogumiła Niechcica. Nauczyciel pomaga uczniom.

Faza realizacyjna:

  1. Chętna osoba głośno odczytuje wiersz Adama Asnyka „W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku”. Uczniowie dyskutują na temat wiersza: jaka jest jego tematyka, nastrój, do czego się odnosi.

  2. Uczniowie na podstawie tekstu z sekcji „Przeczytaj” oraz korzystając z materiałów online (mogą w tym celu korzystać z telefonów z dostępem do internetu) zapisują na kartkach pytania, na które oczekują odpowiedzi od koleżanek i kolegów z pozostałych grup. Redagując pytania, uczniowie powinni też wykorzystywać polecenia zamieszczone w sekcjach e‑materiału.
    Przykładowe pytania:
    Grupa I
    - Dlaczego doszło do wybuchu powstania styczniowego?
    - Dlaczego powstanie zakończyło się klęską?
    - Dlaczego powstanie styczniowe zdecydowanie różniło się od listopadowego?
    Grupa II
    - Dlaczego literatura popowstańcza była przesycona pesymizmem?
    - Jaki wpływ na twórczość Adama Asnyka miało powstanie styczniowe?
    - Dlaczego – zdaniem Adama Asnyka – konieczne jest kultywowanie pamięci o przegranym powstaniu?
    - Jakie możliwe drogi wyjścia z traumy klęski nakreślił poeta w wierszu W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku?
    Grupa III
    - Dlaczego wynaradawianie było niebezpieczną konsekwencją powstania styczniowego?
    - Dlaczego powstanie przyczyniło się do całkowitej utraty autonomii Królestwa Polskiego?
    Grupa IV
    - Dlaczego powstanie styczniowe podniosło znaczenie i rolę kobiet?
    - Dlaczego klęska powstania wpłynęła na zubożenie ziemiaństwa i zdecydowała o poszukiwaniu nowych źródeł zarobkowania?

  3. Nauczyciel oddaje głos grupom eksperckim, których celem jest zapoznanie pozostałych uczniów z przydzielonym grupie tematem i odpowiadanie na pytania pozostałych uczniów.

  4. Kartki z pytaniami, na które już uzyskano odpowiedzi, uczniowie pozostawiają na biurku nauczyciela.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel odczytuje wybrane pytania, które zredagowali i wykorzystywali uczniowie w czasie zajęć. Omawia mocne i słabe strony pracy grup, ocenia pracę uczniów.

  2. Uczniowie wykonują ćwiczenia 7 i 8 z sekcji Sprawdź się.

Praca domowa:

  1. Jakie konsekwencje dla Polaków miała klęska powstania styczniowego? Weź pod uwagę zarówno aspekt materialny, jak i duchowy, o którym wspomina Adam Asnyk w wierszu W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku. Odwołaj się do kontekstu historycznego i wybranej lektury obowiązkowej. Twoja praca powinna mieć co najmniej 400 słów.

Materiały pomocnicze:

  • Konstanty Gaszyński, Pieśń powstańców przy zimowym ognisku, dostępna w internecie.

  • Słownik literatury polskiej XIX wieku, Wrocław 1994, s. 760–775.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Film” do podsumowania lekcji.

Sprawdź się