Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Czy można złamać tabu? Relacje miłosne w Chłopach Władysława Reymonta

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
30) Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I – Jesień);
Zakres rozszerzony
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • definiuje pojęcie tabu,

  • wskazuje reguły zachowań, które funkcjonują w społeczności Lipiec,

  • ocenia postępowanie bohaterów Chłopów w kontekście obowiązujących ich zasad życia społecznego,

  • rozpoznaje konwencję literacką zastosowaną w powieści Reymonta.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • dyskusja;

  • rozmowa kierowana;

  • gra dydaktyczna.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Czy można złamać tabu? Relacje miłosne w Chłopach Władysława Reymonta”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Prezentacja multimedialna” tak,
    aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i rozwiązywać zadania.

  2. Nauczyciel prosi, aby grupa zainteresowanych uczniów przygotowała w dowolnej formie informacje na temat tabu w różnych kulturach. Prezentacja powinna pomóc wszystkim uczniom znaleźć odpowiedzi na pytania: Czym jest tabu? Jakich sfer ludzkiego życia może dotyczyć? Jaki jest sens/cel istnienia tabu?
    Druga grupa przygotowuje kilkuminutową grę na wzór gry Tabu; potrzebne będą karty do gry. Uczestnik losuje kartę ze słowem, które powinien zdefiniować,
    nie używając trzech podanych także na karcie określeń. Przykład: poszukiwane słowo – Jagna; zabronione określenia – żona Boryny, niebieskooka, bohaterka Chłopów. Tematyka gry powinna być związana z powieścią Reymonta i tematem lekcji.

Faza wprowadzająca:

  1. Lekcja rozpoczyna się od krótkiej gry Tabu przygotowanej przez drugą grupę.
    Po jej zakończeniu nauczyciel prosi, by uczniowie opisali reguły gry. W odpowiedziach pojawią się zapewne takie określenia, jak: zakazane, zabronione, nie można, zakaz itp. Nauczyciel zwraca na to uwagę uczniów: tabu to coś zakazanego, a jego złamanie oznacza przekroczenie jakichś reguł.
    Następnie nauczyciel prosi o przedstawienie prezentacji na temat tabu przygotowanej przez pierwszą grupę uczniów. W jej trakcie słuchacze notują najważniejsze informacje, a następnie jedna osoba zapisuje na tablicy mapę skojarzeń, którą uzupełniają wszyscy uczestnicy lekcji.
    Później nauczyciel pyta: Jakich sfer ludzkiego życia społecznego i prywatnego może dotyczyć tabu w powieści Chłopi Reymonta? Uczniowie odpowiadają swobodnie.

  2. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

  1. Wskazana osoba odczytuje polecenie 1 z sekcji „Prezentacja multimedialna”. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję w klasie. Na koniec prosi uczestników zajęć o sformułowanie wniosków.

  2. Uczniowie wykonują w parach polecenie 2. z sekcji „Prezentacja multimedialna”. Znów może nastąpić krótka dyskusja, którą moderuje nauczyciel.

  3. Później uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” wskazane przez nauczyciela. Warto zwrócić uwagę na ćw. 2.–5. i 7. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a nauczyciel ocenia ich pracę.

Faza podsumowująca:

  1. W dyskusji podsumowującej nauczyciel stawia pytania: czy zbiór obowiązujących nakazów i zakazów ułatwiał życie mieszkańców Lipiec, czy utrudniał? Dlaczego?

  2. Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania:
    Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

Praca domowa:

  1. Praca domowa z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

  • O sekrecjach się nie mówi, rozmowa Danuty Śmierzchalskiej z prof. Jerzym
    S. Wasilewskim, „National Geographic”, 15.09.2011.

  • Barbara Wolska, Marek Pąkciński, Tabu i wstyd w literaturze i kulturze, „Napis” 2012/XVIII.

  • Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna”
    do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się