Autor: Joanna Oparek

Temat: Bogowie i ludzie w Królu Edypie Sofoklesa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• zdefiniuje pojęcia fatum i fatalizm;

• wykaże, że parodos w Królu Edypie ma charakter błagalnej pieśni skierowanej do bogów;

• omówi różne wersje klątwy rzuconej na Teby;

• zabierze głos w dyskusji dotyczącej tematu losu człowieka;

• wyjaśni, jakie relacje panują między bogami a ludźmi w Królu Edypie.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel inicjuje dyskusję na temat: Czym jest los człowieka? Od czego zależy? Co można rozumieć pod pojęciem losu? Zaznacza, że pojęcie losu funkcjonuje w języku potocznym, odnosi się do różnych dziedzin życia człowieka i odwołuje się do myślenia mitologicznego. Pojawia się w refleksji filozoficznej i religijnej – tutaj pod postacią Opatrzności lub w teorii predestynacji. Starożytni Grecy wierzyli w Ananke i Mojry, a w religii Rzymian przeznaczenie człowieka określały Parki – utożsamiane z Mojrami. Parki zwane były również Fata – i stąd pochodzi pojęcie fatum. Rozumie się je jako wyrok losu. W literaturze i filozofii występuje także pojęcie fortuny – w mitologii rzymskiej Fortuna była zarazem boginią nieszczęścia i szczęścia. O losie mówi się jako o przeznaczeniu jednostki, ale można także mówić o losie narodu czy konkretnej grupy ludzi, np. rodu.

2. Nauczyciel podkreśla, że w tragedii greckiej pojęcie fatum jest kluczowe, a sztuka Król Edyp – uznana przez Arystotelesa w jego „Poetyce” za wzór tragedii doskonałej – obrazuje działanie fatum w sposób mistrzowski. Jest ponadczasowym symbolicznym przedstawieniem tego, jak los drwi z człowieka, który próbuje przeciwstawić się wyrokom bogów.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji. Nawiązując do dyskusji i wstępu zaznacza, że bezwzględne posłuszeństwo wobec bogów było według starożytnych Greków decydujące dla losu człowieka, a także losu Aten.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel prosi wybrane osoby o zdefiniowanie fatum i fatalizmu.

2. Uczniowie zapoznają się z „Mapą myśli”, następnie dobierają się w pary i wykonują polecenie 1. Nauczyciel prosi jedną osobę o zaprezentowanie odpowiedzi, ewentualnie uzupełnia ją i komentuje.
   Uczniowie wykonują indywidualnie polecenie 2. Wybrana osoba prezentuje wypowiedź na temat: Kto – według Sofoklesa – jest winny nieszczęściom, jakie spadły na Edypa. Nauczyciel zachęca pozostałych uczniów do dyskusji na temat problemu winy w tragedii Sofokesa – zadaje pytanie, czy Król Edyp miał wybór, w jakim stopniu wyroki bogów determinowały jego los. Nauczyciel prosi wybraną osobę o podsumowanie dyskusji.

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i zapoznają się z fragmentami tragedii Król Edyp – nauczyciel może zaproponować chętnym uczniom głośne odczytanie fragmentów.

4. Nauczyciel stawia pytanie o postaci bogów, których gniew ściągnął na siebie Edyp i od których zależał jego los (Zeus, Apollo). Prosi uczniów o przywołanie odpowiednich cytatów z podanych fragmentów:
   Apollo, on to sprawił, przyjaciele.
   On był przyczyną mej męce.

   O Zeusie, jeśliś ty panem niebiosów,
   O wszechwładco ziemi losów,
   Bacz na krnąbrność ludzkich głosów.

5. Nauczyciel może rozwinąć temat mitu tebańskiego i dodać, że istniały różne wersje klątwy rzuconej na Teby. Wedle najbliższej Homerowi rzucił ją na Lajosa Pelops, król Elidy, którego pięknego syna Chryzyppa Lajos porwał i uwiódł. Hera, opiekunka małżeństw praworządnych, poparła klątwę Pelopsa i tak los Edypa został zdeterminowany przed jego urodzeniem.

6. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1‑8. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel komentuje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie relacji bogów i ludzi w tragedii Sofoklesa i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

3. Nauczyciel może dodać – jako ciekawostkę, że wierzenia o nieuchronności katastrofy sprowadzonej na niewinnego człowieka przez groźne bóstwa były kwestionowane już w Atenach okresu klasycznego. Platon pisał, że młodzieży nie powinno się kształcić za pomocą tradycyjnych, przekazanych przez Hezjoda i Homera mitów, bowiem są to opowieści niemoralne i nieprawdziwe. Uważał, że to, co trzeba wpajać uczniom, nie może być pozostawione swobodzie poetów. Twierdził, że celem edukacji jest uformowanie podstawowych wzorców teologii, a podstawowe stwierdzenie teologii platońskiej mówi, że Bóg to dobro.

4. Nauczyciel może zaznaczyć, że Sofokles pisał Króla Edypa w wieku dojrzałym, wierząc, że absolutne posłuszeństwo wobec bogów pełni role państwotwórczą. Gdy pod koniec życia powrócił do tematu Edypa, przedstawiając okoliczności jego śmierci (Edyp w Kolonos), bogowie poniekąd zmienili charakter, stali się łagodniejsi i za pośrednictwem wyroczni ogłosili, że ciało zmarłego Edypa posiada cudowne właściwości.

Praca domowa:

1. Uzasadnij zdanie, że los mitologicznego Edypa jest najokrutniejszym oskarżeniem sprawiedliwości boskiej, jakie sformułowała starożytność.

Materiały pomocnicze:

• obraz: Joseph Anton Koch, Edyp i Antygona opuszczają Teby, 1797.

• Ilona Błocian, Psychoanalityczne wykładnie mitu. Freud, Jung, Fromm, Warszawa 2010.

Wskazówki metodyczne

• Multimedium można użyć jako podsumowanie zajęć.