Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Kim jest i co robi ten człowiek, z którym postępują jak z niebezpiecznym zwierzęciem? Omyłka Bolesława Prusa

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
II. Kształcenie językowe.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia kontekst biograficzny opowiadania Omyłka Bolesława Prusa oraz poglądy autora na temat powstania styczniowego;

  • charakteryzuje różne typy postaw wobec zrywów niepodległościowych;

  • wyjaśnia, na czym polega tragizm postaci wykreowanych w opowiadaniu Omyłka;

  • ocenia wpływ powstania styczniowego na losy i edukację społeczną przyszłych pokoleń.

Metody i techniki nauczania:

  • odwrócona klasa;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • grafonotka.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z treścią opowiadania Omyłka Bolesława Prusa oraz treścią sekcji: „Wstęp” i „Przeczytaj” w e‑materiale. Zadaniem uczniów jest wynotowanie swoich spostrzeżeń na temat nowych, nieznanych im do tej pory faktów z życia pozytywistycznego pisarza. Formą przygotowania może być grafnotka sporządzona przez uczniów w domu.

Faza wprowadzająca

  1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od pytania o najciekawsze i zaskakujące fakty z życia Bolesława Prusa, o których uczniowie dowiedzieli się ze wskazanych przed lekcją źródeł. Rozmowa kierowana jest na takie fakty, jak nazwisko pisarza oraz udział w powstaniu i jego konsekwencje. Nauczyciel po sprawdzeniu notatek (grafnotek) uczniów ocenia poziom przygotowania do lekcji.

  2. Nauczyciel w podsumowaniu fazy wstępnej zauważa, że często literatura może być dla pisarza narzędziem do poradzenia sobie z trudnym doświadczeniem. Pyta uczniów, czy znają lub pamiętają utwory literackie, które – poza opowiadaniem Omyłka – także tego dowodzą.

  3. Po wymianie pomysłów, nauczyciel sprawdza w dowolnej formie, czy uczniowie znają treść opowiadania Bolesława Prusa.

  4. Po zaprezentowaniu celów lekcji, nauczyciel zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

  1. W ramach przeprowadzenia lekcji o charakterze odwróconym nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”. Skupiają swoją uwagę przede wszystkim na postaci starca i postawie wobec niego pozostałych uczestników wydarzeń. Nauczyciel kontroluje przebieg tego etapu i ocenia wyniki pracy.

  2. Praca z multimedium: uczniowie w tej fazie lekcji zapoznają się z „Mapą myśli”. Charakteryzują postaci: nauczyciela, matki i starszego brata Kubusia, kasjera, księdza, burmistrza. Zastanawiają się nad różnicami w ich postawach.

Faza podsumowująca

  1. W podsumowaniu lekcji nauczyciel omawia z uczniami tytuł opowiadania Bolesława Prusa Omyłka. Może przytoczyć współczesną definicję słownikową tego wyrazu, np.: omyłka to błąd, lapsus, pomyłka, czasami także drobny błąd w tekście (np. literówka w nazwisku), która wymaga sprostowania. Cały zespół klasowy zastanawia się nad funkcją użycia tego terminu w opowiadaniu o tak tragicznym przebiegu akcji.

  2. Nauczyciel zbierając refleksje na temat tytułu opowiadania, powraca do cytatu z tematu lekcji:

    Kim jest i co robi ten człowiek, z którym postępują jak z niebezpiecznym zwierzęciem?

    Uczniowie zastanawiają się nad konsekwencjami ferowania niesłusznych wyroków, nad pochopnie formułowanymi opiniami o innych, w tym także nad współczesnym pojęciem hejtu.

Praca domowa:

Zastanów się jaką rolę w edukacji społecznej Antosia odegrały wydarzenia związane z tragiczną śmiercią starca. Weź pod uwagę to, czego chłopiec dowiedział się o relacjach międzyludzkich panujących w jego otoczeniu.

Materiały dodatkowe:

  • Barbara Bobrowska, Małe narracje Prusa, Warszawa 2003.

  • Bolesław Prus. Pisarz, publicysta, myśliciel, red. M. Woźniakiewicz‑Dziadosz, S. Fita, Lublin 2003.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się