Zwróć uwagę na treść oraz wiarygodność informacji powtarzanych przez mieszkańców miasteczka.

Wszystkie informacje dotyczące starca to plotki powtarzane przez kolejnych mieszkańców miasteczka. Nie mają oni dowodów na to, że starzec to zdrajca,
ale postrzegają go w taki sposób.

Zwróć uwagę na to, w jaki sposób Antoś patrzy na otaczający go świat, na co zwraca szczególną uwagę oraz w jaki sposób interpretuje ludzkie działania.

• narrator [...] demaskował groteskowe zachowania powstańców w sposób pozaideologiczny, pozadyskursywny. - Całkowicie niezrozumiała dla bohatera jest sytuacja śmierci starca, którego powstańcy powiesili bez sądu, bez należytej analizy dowodów świadczących o tym, że człowiek ten był zdrajcą. Okazało się, że wystarczy powtarzana przez wszystkich, oparta na domysłach plotka.

• nie miał przecież poglądów politycznych, ale miał poczucie zdrowego rozsądku. - Chłopiec dostrzegał absurdalność zachowań kasjera, rozdźwięk pomiędzy tym, co ten człowiek mówił, a tym, jak realnie się zachowywał.

• Nie rozumiał wielu spraw, ale miał serce i umiał współczuć. - Antoś od momentu pierwszego spotkania starca zamieszkującego w chacie pod lasem czuje w stosunku do tego człowieka litość, która ewoluuje w wielką wdzięczność, kiedy okazuje się, że mężczyzna uratował brata chłopca. Symboliczna staje się ostatnia scena, gdy chłopiec dociera wraz z matką do chaty, w której spoczywa ciało zabitego starca i uświadamia sobie, do czego prowadzą działania ludzi.

• [...] czynił najzwyklejsze obserwacje, nie przypuszczając nawet, że mówią one o psychologicznych i ludzkich kosztach powstania - Antoś był doskonałym obserwatorem - zwracał uwagę na to, co otaczający go ludzie mówią, zestawiał to z ich realnymi działaniami. Analizował wypowiedzi nauczyciela dotyczące kasjera.

Prześledź sposób zachowania kasjera i burmistrza w czasie kolejnych spotkań organizowanych w domu matki Antosia, następnie zestaw ich słowa z tym, co dzieje się, kiedy powstanie naprawdę dociera do miasteczka.

wieczorne spotkania w domu matki Antosia:

• Kasjer lubi być w centrum uwagi, uwielbia zainteresowanie młodych kobiet, kreuje się na rewolucjonistę (śpiewa rewolucyjne piosenki).

• Burmistrz lęka się o rodzinę oraz własną posadę. Nie chce, aby śpiewano patriotyczne pieśni; zwraca uwagę na konsekwencje ,,rewolucyjnych” działań. Uważa się za patriotę - jest przekonany, że kiedy nadejdzie czas, pokaże swoją odwagę, podczas gdy inni uciekną ze strachu.

• Kasjer jest przerażony, ucieka, ukrywa się. Cały czas podtrzymuje jednak swoją „rewolucyjną legendę”, opowiadając nieprawdziwe historie o swoich domniemanych działaniach na tyłach wroga. To on jest odpowiedzialny za powieszenie starca.

• Burmistrz nie angażuje się realnie w działania wojenne, biernie komentując wydarzenia mające miejsce w miasteczku. Uważa, że prawdziwym patriotą i bohaterem jest kasjer, którego z jednej strony podziwia, z drugiej - obawia się.

Zwróć uwagę, w jaki sposób zmienia się narracja matki Antosia, kiedy widzi przechodzącego za oknem starca oskarżonego o zdradę.

Matka Antosia początkowo nie potrafi zaakceptować, że jej pierworodny syn zdecydował się na udział w powstaniu. Ocenia tę decyzję przez pryzmat swoich matczynych marzeń dotyczących syna. Kobieta chciała, aby Janek osiadł w rodzinnym majątku, ustatkował się, był blisko niej. Wychowanie go oraz wykształcenie było związane z ogromem wyrzeczeń. Momentem przełomowym jest dostrzeżenie za oknem starca oskarżonego o zdradę - kobieta zdaje sobie sprawę z tego, jakie konsekwencje mógłby ponieść jej syn, rezygnując z udziału w zrywie narodowowyzwoleńczym. Kocha dziecko, więc udziela mu błogosławieństwa.

Po przeczytaniu dialogu, zwróć uwagę na to, czego nie może wybaczyć przyjaciołom z lat emigracji, jakie stawia im zarzuty.

Fragment 1: Emigracyjni towarzysze nie akceptowali odmiennego zdania starca,
nie chcieli go wysłuchać, ponieważ nie była to ich narracja. Stwierdzili, że podejście krytyczne jest objawem braku patriotyzmu. Starzec chciał jedynie zwrócić uwagę
na to, że trwanie w iluzji, powtarzanie tych samych frazesów do niczego konstruktywnego Polaków nie doprowadzi.
Fragment 2: Nikt z emigracyjnych towarzyszy nie zadał pytania, co tak naprawdę starzec robi, w jaki sposób zarabia pieniądze. Był gałganiarzem, pracował bardzo ciężko, aby wspomóc sprawę narodową. Jego towarzysze woleli opierać się
na plotkach i domysłach, wydali wyrok bez rozmowy z zainteresowanym.

Prześledź wypowiedzi starca i nauczyciela dotyczące ich życia na emigracji. Zwróć uwagę na to, w jaki sposób kształtowały się ich postawy oraz jak były traktowane osoby kwestionujące swoją postawą i poglądami narodową martyrologię.

Bolesław Prus kreśli w Omyłce ponury obraz emigrantów polistopadowych.
Są to ludzie skłonni do ferowania nieprzemyślanych wyroków, podatni na plotkę, opierający się na domysłach. Jakiekolwiek odstępstwo od ogólnie przyjętej narracji dotyczącej sprawy polskiej oceniane jest jako zamach na polskość i patriotyzm.
Nie sprzyja to krytycznej ocenie zdarzeń i sytuacji.

Zwróć uwagę na to, w jaki sposób bohater Omyłki mówi o konsekwencjach podjętych przez siebie działań.

Przykładowa odpowiedź:
Bohatera Omyłki Bolesława Prusa można uznać za postać tragiczną, ponieważ każda jego wypowiedź, każde zachowanie zostanie ocenione krytycznie. Człowiek ten nie widzi możliwości rehabilitacji w oczach swoich przeciwników, mimo że nigdy nie miał złych intencji.

Zastanów się, w jakim celu autor tak dokładnie przedstawił różnorodne postawy mieszkańców miasteczka oraz zestawił je z zachowaniem człowieka „z samotnej chaty pod lasem”.

Prus dokonuje w Omyłce rozrachunku z mitem powstania styczniowego, odstępuje od postromantycznej, apologetycznej oceny insurekcji. Pisarz ukazuje wiele pozerstwa połączonego z tchórzostwem w zachowaniu rzeczników sprawy narodowej.