Scenariusz zajęć

Autor: Wioleta Kopek‑Putała

Przedmiot: chemia

Temat: Reakcje charakterystyczne węglanów, siarczanów(IV) oraz ortofosforanów(V)

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Wymagania ogólne

Zakres podstawowy i rozszerzzony

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

5) wykorzystuje wiedzę i dostępne informacje do rozwiązywania problemów chemicznych z zastosowaniem podstaw metody naukowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• dokonuje podziału anionów na grupy analityczne wg Bunsena;

• omawia reakcje charakterystyczne anionów: węglanowego, siarczanowego(IV), ortofosforanowego(V);

• wykonuje reakcje wybranych anionów III i IV grupy analitycznej z jonami AgIndeks górny +⁺ oraz BaIndeks górny 2+²⁺;

• wykonuje reakcje charakterystyczne anionów: węglanowego, siarczanowego(IV), ortofosforanowego(V);

• pisze równania reakcji charakterystycznych anionów: węglanowego, siarczanowego(IV), ortofosforanowego(V).

Strategie nauczania:

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• burza mózgów;

• analiza materiału źródlowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• wirtualne laboratorium;

• eksperyment chemiczny.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel korzysta ze wstępu e‑materiału. Inicjuje z uczniami dyskusję, zadając im pytania: w jakim celu, w chemii analitycznej, stosuje się jony baru BaIndeks górny 2+²⁺? Jakie aniony możemy wykrywać za pomocą reakcji charakterystycznych?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia „reakcje charakterystyczne”.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie samodzielnie analizują treści w e‑materiale pod kątem procedury wykrywania jonów i podziału na grupy analityczne.

2. Eksperyment chemiczny „Wykrywanie jonów węglanowych, siarczanowych(IV) oraz ortofosforanowych(V)”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy i rozdaje karty pracy:

• grupa I – wykrywanie jonów węglanowych;

• grupa II – wykrywanie jonów siarczanowych(IV);

• grupa III – wykrywanie jonów ortofosforanowych(V). Uczniowie pobierają ze stołu laboratoryjnego wcześniej przygotowany sprzęt laboratoryjny i odczynniki chemiczne. Chętni uczniowie podają na forum klasy czynności jakie należy po kolei przeprowadzić - nauczyciel akceptuje propozycję i ewentualnie koryguje. Uczniowie przeprowadzają eksperyment, obserwują zmiany, zapisują równania reakcji chemicznych i wnioski w kartach pracy. Po wyznaczonym czasie chętni uczniowie prezentują efekty pracy grupowej.

3. Wirtualne laboratorium. Uczniowie pracują w parach. Zadaniem uczniów jest odszukanie instrukcji zawartej w medium i postępowanie według niej. Uczniowie mają możliwość obserwacji barwy powstałych osadów oraz możliwość zobaczenia zapisu równania reakcji. Należy zwrócić uwagę, aby uczniowie zanotowali obserwacje i wnioski (wskazane byłoby, aby robili to etapami podczas pracy z poszczególnymi anionami). Nauczyciel czuwa nad poprawnością wykonywania analiz.

4. Uczniowie układają trzy pytania dotyczące analizowanych treści i umieszczają je na kartach do gry (np. takich w stylu gry w Piotrusia). Karty można wyposażyć w elementy graficzne, np. w postaci znaków zapytania, probówek lub inne, które będą wywoływać pozytywne odczucia.

5. Każdy uczeń losuje dwa pytania z zestawu kart i przygotowuje na nie odpowiedzi. Nauczyciel sprawdza, jakie pytania wylosowały poszczególne osoby i weryfikuje poprawność merytoryczną odpowiedzi.

6. Po wykonaniu zadań na forum klasy uczniowie prezentują odpowiedzi na wylosowane pytania (można tutaj zastosować dwojaki scenariusz: pogrupować pytania wg jonów lub naprzemiennie odpowiadać po jednym z pytań odnośnie każdego jonu). Każda osoba, której pytanie zostało wylosowane do omówienia, kontroluje odpowiedź i ewentualnie uzupełnia odpowiedź.

7. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów. Przykładowe pytanie skierowane do uczniów: co to jest analiza chemiczna ilościowa i jakościowa? Przy analizie jakościowej na jakie cechy roztworów należy zwrócić uwagę? Do których grup analitycznych zaklasyfikowane są aniony: węglanowy, siarczanowy(IV) oraz ortofosforanowy(V)?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego dziś się nauczyłem/łam...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

1. Sporządź sprawozdanie z wykonanych analiz w laboratorium wirtualnym. 2. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium można zastosować podczas analizy tematów dotyczących reakcji wybranych anionów z jonami AgIndeks górny +⁺ oraz BaIndeks górny 2+²⁺ lub podczas lekcji powtórzeniowej ewentualnie podczas pracy w domu. Medium mogą też wykorzystać uczniowie nieobecni na lekcji celem nadrobienia zaległości i wykształcenia umiejętności.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Co to jest analiza chemiczna ilościowa i jakościowa?

• Przy analizie jakościowej na jakie cechy roztworów należy zwrócić uwagę?

• Do których grup analitycznych zaklasyfikowane są aniony: węglanowy, siarczanowy(IV) oraz ortofosforanowy(V)?

2. Nauczyciel przygotowuje:

• puste karty do gry (uczniowie będą zapisywali na nich pytania).

3. Doświadczenie chemiczne:  „Wykrywanie jonów węglanowych, siarczanowych(IV) oraz ortofosforanowych(V)”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: statywy do probówek, probówki, pipety.

Odczynniki chemiczne: roztwory wodne: węglanu sodu, azotanu(V) srebra(I), chlorku baru, siarczanu(IV) sodu, ortofosforanu(V) sodu.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Karta pracy ucznia: