Dla nauczyciela
Autor: Katarzyna Lewandowska
Przedmiot: Język polski
Temat: Obraz systemu totalitarnego w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
pozna okoliczności powstania powieści Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa;
określi cechy ustroju totalitarnego na podstawie utworu rosyjskiego pisarza;
rozpozna groteskę jako środek wyrazu w powieści Bułhakowa.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Chętny uczeń może przygotować prezentację/referat na temat systemów totalitarnych, ich cech, odmian i występowania na świecie.
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając
lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.Lekcja rozpoczyna się od prezentacji/referatu ucznia lub lektury pierwszej części sekcji „Przeczytaj”, tak aby nakreślić tło historyczne. Nauczyciel prowadzi rozmowę kierowaną z uczniami, odwołując się do ich wiedzy historycznej. Następnie, przed przejściem do kolejnej fazy lekcji, uczniowie wymieniają utwory literackie i teksty kultury, które opowiadają o życiu w państwie totalitarnym.
Faza realizacyjna:
Uczniowie pracują w grupach 4‑osobowych, z tym że połowa zespołów zajmuje się cechami świata totalitarnego przedstawionego w utworze Bułhakowa, a druga połowa – omawia groteskę i wskazuje jej przykłady w utworze (na podstawie „Przeczyta”, sekcji „Schemat” oraz korzystając z materiałów online. Uczniowie przygotowują opisy, w których zwracają uwagę na takie elementy, jak: pozycja społeczna jednostki, forma rządów, działanie propagandy, etc. W podsumowaniu powinni zawrzeć informacje, na jakie elementy państwa totalitarnego zwraca uwagę autor i jaki mają one wpływ na bohatera; dlaczego groteska jest jednym z kluczowych elementów charakterystyki państwa totalitarnego w Mistrzu i Małgorzacie. Po wyznaczonym czasie grupy prezentują efekty swojej pracy i omawiają je wraz z nauczycielem.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.:
– Dlaczego utwór Mistrz i Małgorzata został ocenzurowany?
– Jakie cechy ustroju totalitarnego można wymienić na podstawie utworu rosyjskiego pisarza?
Praca domowa:
Do jakiego innego słynnego utworu nawiązuje Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie? Zwróć uwagę na otwierające powieść motto. Wskaż wspomniane motywy w powieści. Opisz, jaką pełnią funkcję.
Przeczytaj poniższy fragment wiersza Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. Wskaż w utworze zdania, które odnoszą się ustroju totalitarnego. Określ,w jakim tonie utrzymany jest utwór Zbigniewa Herberta. Czy jest
on podobny do sposobu ukazania totalitaryzmu w Mistrzu i Małgorzacie?
Zbigniew Herbert
Przesłania Pana Cogito
[…] idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch
ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo
bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy
a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych
niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclów katów tchórzy – oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorys
Źródło: Zbigniew Herbert, Przesłania Pana Cogito, [w:] tegoż, Pan Cogito, Wrocław 1994, s.88‑89.
Materiały pomocnicze:
Drawicz A., Mistrz i Diabeł. Rzecz o Bułhakowie, Warszawa, Muza 2002.
Bikont A., Szczęsna J., Lawina i kamienie: pisarze wobec komunizmu, Warszawa 2006.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.