Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Obraz systemu totalitarnego w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
9) wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Zakres rozszerzony
Lektura obowiązkowa
17) Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • pozna okoliczności powstania powieści Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa;

  • określi cechy ustroju totalitarnego na podstawie utworu rosyjskiego pisarza;

  • rozpozna groteskę jako środek wyrazu w powieści Bułhakowa.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Chętny uczeń może przygotować prezentację/referat na temat systemów totalitarnych, ich cech, odmian i występowania na świecie.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając
    lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Lekcja rozpoczyna się od prezentacji/referatu ucznia lub lektury pierwszej części sekcji „Przeczytaj”, tak aby nakreślić tło historyczne. Nauczyciel prowadzi rozmowę kierowaną z uczniami, odwołując się do ich wiedzy historycznej. Następnie, przed przejściem do kolejnej fazy lekcji, uczniowie wymieniają utwory literackie i teksty kultury, które opowiadają o życiu w państwie totalitarnym.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie pracują w grupach 4‑osobowych, z tym że połowa zespołów zajmuje się cechami świata totalitarnego przedstawionego w utworze Bułhakowa, a druga połowa – omawia groteskę i wskazuje jej przykłady w utworze (na podstawie „Przeczyta”, sekcji „Schemat” oraz korzystając z materiałów online. Uczniowie przygotowują opisy, w których zwracają uwagę na takie elementy, jak: pozycja społeczna jednostki, forma rządów, działanie propagandy, etc. W podsumowaniu powinni zawrzeć informacje, na jakie elementy państwa totalitarnego zwraca uwagę autor i jaki mają one wpływ na bohatera; dlaczego groteska jest jednym z kluczowych elementów charakterystyki państwa totalitarnego w Mistrzu i Małgorzacie. Po wyznaczonym czasie grupy prezentują efekty swojej pracy i omawiają je wraz z nauczycielem.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.:
    – Dlaczego utwór Mistrz i Małgorzata został ocenzurowany?
    – Jakie cechy ustroju totalitarnego można wymienić na podstawie utworu rosyjskiego pisarza?

Praca domowa:

  1. Do jakiego innego słynnego utworu nawiązuje Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie? Zwróć uwagę na otwierające powieść motto. Wskaż wspomniane motywy w powieści. Opisz, jaką pełnią funkcję.

  2. Przeczytaj poniższy fragment wiersza Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. Wskaż w utworze zdania, które odnoszą się ustroju totalitarnego. Określ,w jakim tonie utrzymany jest utwór Zbigniewa Herberta. Czy jest
    on podobny do sposobu ukazania totalitaryzmu w Mistrzu i Małgorzacie?

Zbigniew Herbert
Przesłania Pana Cogito

[…] idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo

bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclów katów tchórzy – oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorys

Źródło: Zbigniew Herbert, Przesłania Pana Cogito, [w:] tegoż, Pan Cogito, Wrocław 1994, s.88‑89.

Materiały pomocnicze:

  • Drawicz A., Mistrz i Diabeł. Rzecz o Bułhakowie, Warszawa, Muza 2002.

  • Bikont A., Szczęsna J., Lawina i kamienie: pisarze wobec komunizmu, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się