Dla nauczyciela
Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Przedmiot: Język polski
Temat: Dlaczego twórcy różnych epok sięgają po postaci i motywy biblijne?
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
dostrzega wpływ Biblii na kulturę i sztukę wszystkich epok;
analizuje nawiązania do motywów i historii biblijnych w dokonaniach późniejszych epok;
wyjaśnia pojęcie, takie jak: rola kulturotwórcza, reinterpretacja, egzemplum;
odczytuje sens tekstu publicystycznego Anny Kamieńskiej Biblia jako zakorzenienie w kontekście znaczenia Biblii dla twórców różnych dziedzin sztuki.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
z użyciem e‑podręcznika;
grafonotka.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca:
Na początku lekcji nauczyciel prezentuje uczniom współczesne przykłady motywów biblijnych w zaskakujących realizacjach. Propozycje:
The Brick Bible – historie biblijne opowiedziane za pomocą klocków Lego (nauczyciel może zaprezentować przykład takiej realizacji w internecie lub w publikacji).
Piosenki zespołu rockowego 2Tm2, 3 - nawiązujące bezpośrednio i afirmacyjnie do treści Biblii.
Jeźdzcy Apokalipsy – obraz Jerzego Dudy‑Gracza z 1995 roku.
Po prezentacji nauczyciel prowadzi z uczniami pogadankę na temat granic inspiracji Pismem Świętym. Uczniowie zastanawiają się nad powodami, dla których artyści sięgają po motywy biblijne.
Nauczyciel sugeruje, że Biblia jako dzieło literackie miała wpływ na wszystkie epoki, nawet te, w których nie kładziono nacisku na religijność.
Po wstępnej rozmowie nauczyciel prezentuje uczniom cele lekcji oraz „Wprowadzenie” do niej, następnie zapisuje temat na tablicy.
Faza realizacyjna:
Nauczyciel poleca uczniom:
przygotowanie akcesoriów do wykonania grafonotki,
przeczytanie sekcji „Przeczytaj”,
wynotowanie za pomocą grafonotki najważniejszych informacji o kulturotwórczej roli Biblii przede wszystkim na podstawie fragmentów tekstów Marii Adamczyk i Stefana Sawickiego. Zadaniem uczniów jest selekcja najważniejszych informacji, ale także – obligatoryjnie - wykonanie grafik poświęconych pojęciom: reinterpretacji i egzemplum oraz pozostawienie ramki tekstowej do wpisania przykładów sentencji (jako dodatkowej pracy domowej). Po wykonaniu przez uczniów grafonotki nauczyciel ocenia efekty pracy i koryguje selekcję informacji.
Nauczyciel przedstawia uczniom „Prezentację multimedialną” zamieszczoną w e‑podręczniku, a następnie poleca wykonanie pierwszego polecenia. Po skończonej pracy uczniów ocenia jej efekt.
Uczniowie zapoznają się z tekstem Anny Kamieńskiej Biblia jako zakorzenienie w sekcji „Sprawdź się” i wspólnie wykonują sprawdzające znajomość treści ćwiczenie nr 1. Następnie uczniowie dobierają się w pary, którym nauczyciel przydziela poszczególne ćwiczenia do tekstu: 2‑8. Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi udzielonych przez wybrane pary.
Faza podsumowująca:
W podsumowaniu lekcji cały zespół klasowy tworzy plan rozprawki (ćwiczenie 9. w sekcji „Sprawdź się”) na podstawie tekstu Anny Kamieńskiej. Nauczyciel przypomina uczniom, jak należy się przygotować do pisania rozprawki i jaką strukturę powinna mieć ta forma wypowiedzi pisemnej.
Praca domowa:
Wypisz w stworzonej na lekcji grafonotce minimum dwa przykłady znanych ci sentencji biblijnych. Zastanów się, jak często używasz ich w życiu codziennym.
Wykonaj drugie polecenie do multimedium (sekcja „Prezentacja multimedialna”).
Napisz wypracowanie, w którym odpowiesz na pytanie: „Na czym polega niezwykłość Biblii jako dzieła literackiego?”. W swojej pracy odnieś się do eseju Zygmunta Kubiaka oraz dwóch innych tekstów kultury.
Poezja BibliiPiękność Biblii jest tą jej cechą, która najbardziej rzuca się w oczy niemal każdemu czytelnikowi. Piękność nieporównana. Ona to między innymi sprawia, że ciągle na nowo wraca się do Księgi. [...] [J]ej wartości poetyckich nie sposób analizować tak, jak się analizuje piękność innych książek. [...] Poprzez ocenę „środków poetyckich” zawartych w stylu docieramy do głębszych warstwa dzieła. Taka jest zasada. Ale co mi ona pomoże wobec Księgi? Zapewne wszyscy zgodzą się na ogólne twierdzenie, że jej styl [...] jest niezmiernie piękny [...]. Ale co można więcej o nim powiedzieć oprócz tego, że działa na nas tak silnie? [...] Nigdzie [...] nie mogę dostrzec u autorów biblijnych jakiejkolwiek pogoni za słowami i metaforami. Ich normalny sposób mówienia jest sprawozdawczy, dosłowny. Podają fakty. [...] Taki właśnie styl staje się w pewnym sensie niepostrzegalny i nie poddaje się analizie. [...] W Biblii [...] piętno „nadliterackości”, suwerenności wobec normalnych kryteriów estetycznych, jest silniejsze niż w jakichkolwiek innych tekstach. Silniejsza jest bowiem przede wszystkim jej piękność. Obiektywnym sprawdzianem tej siły może być oddziaływanie Księgi na literaturę i sztukę ludzkości, wpływ tak głęboki i rozległy, że nie można dla niego znaleźć żadnej analogii w dziejach ludzkiej kultury. Gdyby nie Biblia, nie byłoby katedr gotyckich, nie byłoby największych dzieł literackich średniowiecznej i nowożytnej Europy, nie byłoby [Szekspira]. Nie tylko Szekspira. Nie byłoby również [Koranu], którego atmosfera – a nie tylko tezy doktrynalne – w dużej mierze wywodzi się z atmosfery Biblii, z klimatu poezji biblijnej. Księga więc niesie w sobie poezję o sile nieporównywalnej z niczym; wiemy zresztą o tym dobrze. [...] Można [...] zestawiać teksty biblijne z literaturą egipską i babilońską. Można wskazywać na niewątpliwe pokrewieństwo – zarówno stylistyczne, jak i treściowe – między aforyzmami Salomona a naukami [Ptah‑hotepa] [...]. Ale jak wytłumaczyć ten fakt, że słowa [...] egipskich mędrców czytamy jako teksty antykwaryczne [...], a Przypowieści Salomona do dziś dnia dają przy lekturze rozkosz tak wielką, że w porównaniu z nimi aforyzmy wysławianego [La Rochefoucaulda] wydają się płaskie, nudne i schematyczne. Można porównać Psalmy Dawida z psalmami babilońskimi i wskazywać na podobną [...] monotonię wersetów, nawracających jakby bez końca do tego samego tematu, [...] ale trudno wytłumaczyć, dlaczego tylko w psalmach biblijnych ta monotonia jest niby piętrzenie się fal, ciągle na nowo dźwigających się w górę [...]. Można wydobyć z piosenek harfiarzy egipskich odpowiedniki różnych elementów poetyckich Pieśni nad Pieśniami [...]. Ale nikt się nie łudzi, że w ten sposób wytłumaczy istotę Pieśni nad Pieśniami, przeniknie naturę dziwnego płomienia, którym ogarnięte są wszystkie obrazy biblijnego poematu. [...] Słuchając Księgi, trzeba często „kłaść rękę na usta swoje”, trzeba często mówić: „nie wiem”, trzeba przyznać się: „nie rozumiem, czym jest ta siła”.
Źródło: Zygmunt Kubiak, Poezja Biblii, [w:] tegoż, Półmrok ludzkiego świata, Kraków 2001, s. 137–141.
Materiały pomocnicze:
Ks. Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska. Antologia, Poznań 1988.
Anna Maria Komornicka, Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, Łódź 1994.
Wskazówki metodyczne:
Uczeń może zacytować wybrane fragmenty z książki Kazimierza Bukowskiego Biblia a literatura polska (z „Prezentacji multimedialnej”) w rozprawce.