Autor: Katarzyna Maćkowska

Przedmiot: filozofia

Temat: Wariabilizm Heraklita

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie klasy I liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest wariabilizm jako stanowisko filozoficzne;

• rekonstruuje koncepcję zasady rzeczywistości według Heraklita;

• dostrzega różnice między statyczną koncepcją bytu eleatów (Parmenides) a stanowiskiem wariabilistycznym (Heraklit).

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• metoda dociekań filozoficznych;

• film.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika temat lekcji. Nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”, omawia zaprezentowane cele. Uczniowie ustalają kryteria sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Arché – różne stanowiska filozofów.
   Uczniowie podają przykłady dotychczas poznanych stanowisk i omawiają je na forum klasy. Jeżeli jest to konieczne, nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów o potrzebne informacje.

Faza realizacyjna:

1. Metoda dociekań. Uczniowie pracują w zespołach 4‑osobowych metodą dociekań filozoficznych Lipmana. Przebieg pracy:
   – zapoznanie się z multimedium w sekcji „Film edukacyjny”;
   – przygotowanie odpowiedzi na pytanie: Jakie znaczenie dla nauki oraz późniejszej myśli filozoficznej miało wprowadzenie przez Heraklita pojęcia logosu?;
   – sformułowanie pytań do treści multimedium przez uczniów;
   – wybór jednego z pytań, które mogłoby posłużyć wspólnej dyskusji.
   Prezentacja wybranych pytań na forum klasy i wybór jednego z nich. Przygotowanie uczniów do dyskusji. Nauczyciel wybiera moderatora, który poprowadzi dyskusję, oraz obserwatora, który na końcu podsumuje jej przebieg.
   Dyskusja nad wybranym tematem z uwzględnieniem odmiennych stanowisk. Moderator zachęca uczniów do precyzyjnego formułowania argumentów za i przeciw, szukania powiązań między omawianymi stanowiskami oraz odpowiedzi na pojawiające się w trakcie dyskusji pytania.
   Wybrany uczeń podsumowuje dyskusję.

2. Uczniowie indywidualnie przygotowują odpowiedź na pytanie:
   – Gdzie współcześnie (w jakich poglądach, teoriach) odnajdujemy echa wariabilizmu Heraklita.
   – Dlaczego Heraklit zyskał przydomek „ciemnego filozofa”? Wyjaśnij pochodzenie tego określenia, odnosząc się do podglądów filozofa.
   Chętni uczniowie udzielają odpowiedzi, pozostali wybierają najbardziej trafne przykłady.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 1‑4.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie nr 6.

2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego się uczniowie nauczyli?

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 5 i 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

2. Wybierz jedno z pytań kluczowych, jakie pojawiło się na dzisiejszej lekcji, i odpowiedz na nie w zeszycie. Pamiętaj o odpowiedniej argumentacji.

Materiały pomocnicze:

• Anaksymander, Heraklit, Ksenofanes, Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, wybrał i wstępem poprzedził Wit Jaworski, Kraków 2004.

• Sikora A., Spotkania z filozofią: od Heraklita do Husserla, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie mogą zapoznać się z treścią prezentacji przed lekcją, a na zajęcia przychodzą ze swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi różnic między koncepcją bytu eleatów (Parmenides) a stanowiskiem wariabilistycznym (Heraklit).