Dla nauczyciela

Autor: Paulina Król

Przedmiot: Język polski

Temat: Każde miejsce tworzą ludzie. Rzeczywistość w czasach pozytywizmu oczami Bolesława Prusa i Aleksandra Gierymskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

porówna obrazy Warszawy w pisarstwie Bolesława Prusa i malarstwie Aleksandra Gierymskiego;
pozna charakterystyczne cechy malarstwa Aleksandra Gierymskiego i usytuuje je w kontekście epoki;
opiszesz realistyczny sposób opisu w Lalce Prusa i wskażesz jego funkcje.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm;
nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
duże arkusze papieru.

Przebieg lekcji

Przed lecją:

Nauczyciel prosi uczniów o dobranie się w dwie grupy. Jedna grupa wyszukuje opisów realistyczny z Lalki Prusa, a druga druga wyszukuje obrazy Aleksandra Gierymskiego.
Nauczyciel zapowiada, że na następnej lekcji będą pracować z e‑materiałem „Każde miejsce tworzą ludzie. Rzeczywistość w czasach pozytywizmu oczami Bolesława Prusa i Aleksandra Gierymskiego” i prosi uczniów o zapoznanie się z treścią sekcji „Wprowadzenie”.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał „Każde miejsce tworzą ludzie. Rzeczywistość w czasach pozytywizmu oczami Bolesława Prusa i Aleksandra Gierymskiego”. Następuje przypomnienie celów i ustalenie kryteriów sukcesu.
Nauczyciel prosi o rozwiązanie ćwiczenia 3 w sekcji „Sprawdź się”.
Nauczyciel wprowadza krótką dyskusje: symbole rzeczywistości w czasach polskiego pozytywizmu.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”.
Uczniowie tworzą ustalone grupy i gromadzą przyniesiony materiał. Następnie przechodzą do pracy na zasadzie analogii, czyli szukania podobieństw i różnic między nowym pojęciem a pojęciem, zagadnieniem, rzeczywistością dobrze znaną. Grupa, która przygotowała fragmenty Lalki opracowuje podrozdział „Realizm w obrazach Aleksandra Gierymskiego”, a grupa, która wyszukała obrazy, podrozdział „Mistrzostwo pióra Bolesława Prusa”. Nauczyciel prosi o utworzenie na tablicy galerii obrazów. Następuje prezentacja pomysłów i przemyśleń. Nauczyciel komentuje pracę.
Uczniowie zapoznają się z multimedium „Prezentacja multimedialna”. Uczniowie dyskutują na podstawie polecenia 2. Nauczyciel komentuje i dopowiada wiedzę.
Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i dzielą na cztery grupy. Każda grupa losuje ćwiczenie spośród 2, 5, 6 i 8. Po wyznaczonym czasie następuje odczytanie rozwiązań i ewentualne uzupełnienie wiadomości.
Nauczyciel prosi uczniów o rozwiązanie ćwiczenia 1.

Faza podsumowująca:

W ramach podsumowania nauczyciel wyświetla ćwiczenie 4. Uczniowie porównują z wiedzą przed lekcją.
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i kryteria sukcesu. Prosi uczniów o zapisanie na przemyśleń na temat: Realizm słowa a realizm obrazu. Nauczyciel zbiera kartki i czyta pięć wybranych zapisów.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel przechodzi do sekcji „Prezentacja multimedialna”. Udostępnia uczniom materiał na dużym ekranie. Po obejrzeniu materiału uczniowie dzielą się na dwie grupy. Jedna wykonuje polecenie 1, druga polecenie 2 z sekcji. Przedstawiciele zespołów prezentują odpowiedzi na forum klasy.
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Zadaje również pytania podsumowujące i prosi wybranych uczniów o odpowiedzi.

Praca domowa:

Praca domowa z e‑materiału.
Malarstwo Aleksandra Gierymskiego stało się inspiracją dla współczesnego poety Stanisława Grochowiaka, który stworzył poetycką ekfrazę obrazu Brama na Starym Mieście. Napisz szkic interpretacyjny na temat „Obraz rzeczywistości: piękno i brzydota?”. Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do wiersza Grochowiaka oraz obrazu Gierymskiego. Zwróć szczególną uwagę na elementy ikonograficzne, kompozycyjne i językowe (styl). Zastanów się, czy ekfraza Grochowiaka jest tylko opisem obrazu, czy też poeta wprowadza do swojego utworu także elementy interpretacji.

Materiały pomocnicze:

Stanisław Witkiewicz, Aleksander Gierymski, [w:] tegoż, Pisma wybrane, t. 1‑3, red. J. Z. Jakubowski, Warszawa 1950.
Elżbieta Lubczyńska‑Jeziorna, Gatunki literackie w twórczości Bolesława Prusa, Wrocław 2007.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się