Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Temat: Literatura popularna – definicja i klasyfikacja

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• definiuje pojęcie literatury popularnej i podaje jej główne cechy;

• wskazuje powody zapotrzebowania na literaturę popularną;

• wyjaśnia, w jaki sposób rozwój gatunków literackich ukształtował literaturę popularną;

• weryfikuje powody, dla których jakość literatury popularnej oceniania jest stosunkowo nisko.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Zadaniem uczniów przed lekcją jest wypożyczenie w miejskiej bibliotece książki, którą można zaklasyfikować do literatury popularnej. Istotna jest tu spontaniczność wyboru: uczeń nie przygotowuje listy, polega albo na propozycjach bibliotekarza, albo doborze publikacji w dziale bibliotecznym.

Faza wprowadzająca

Lekcja rozpoczyna się od prezentacji książek, które uczniowie – w ramach przygotowania do zajęć – wypożyczyli w miejskiej bibliotece. Relacjonują przebieg wizyty: czy książkę zaproponował bibliotekarz, czy może samodzielnie dokonali jej wyboru. Nauczyciel pyta uczniów, czy książki te spełniają warunki, które pozwalają uznać (albo uznał bibliotekarz), że klasyfikują się do literatury popularnej. Po indywidualnych odpowiedziach, nauczyciel pyta o różnorodność tych propozycji (gatunki, przeznaczenie wiekowe, tematyka). Następnie cały zespół klasowy tworzy własną listę wspólnych cech dla wszystkich przyniesionych przez uczniów książek, a także zastanawia się nad poziomem popularności (czy pozostała część klasy rozpoznaje książki przyniesione przez poszczególnych uczniów).

W następnym kroku nauczyciel informuje uczniów, że na lekcji będą zajmowali się definiowaniem literatury popularnej i jej klasyfikacjami. Prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele oraz zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Na początku fazy realizacyjnej nauczyciel rozdaje grupom uczniów słowniki (języka polskiego, synonimów, etymologiczny) i poleca im wyszukanie przymiotnika „popularny” (ewentualnie rzeczownika „popularność”). Uczniowie prezentują definicje i najważniejsze informacje notują w zeszytach (ważne, by także zapisali adres bibliograficzny). Następnie nauczyciel poleca uczniom zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj”, w której znajdą definicje i klasyfikacje literatury popularnej. Istotne jest, by uczniowie przyswoili przede wszystkim cechy charakteryzujące literaturę popularną.

Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się wykładem prof. Anny Gemry na temat roli literatury popularnej i wykonują polecenia dołączone do multimedium.

W podsumowaniu zdobytej dotychczas wiedzy uczniowie wykonują kontrolnie ćwiczenia: 1‑4 z sekcji „Sprawdź się”.

Uczniowie po zebraniu wszystkich informacji (definicje słownikowe, treść sekcji „Przeczytaj” i wykładu oraz odpowiedzi w ćwiczeniach 1‑4) zastanawiają się, czy rzeczywiście odpowiadają one statusowi przyniesionych na lekcję książek. Po ogólnoklasowej dyskusji na ten temat uczniowie wykonują ćwiczenia: 5‑8 z sekcji „Sprawdź się”. Na tym etapie zastanawiają się nad zjawiskiem „depersonalizacji autora”, które zostało omówione częściowo w sekcji „Przeczytaj” na przykładzie popularnych harlequinów – będzie ono przydatne w fazie podsumowującej lekcji.

Faza podsumowująca

Nauczyciel prosi uczniów, by podzielili się informacją i refleksją na temat książek, które ostatnio przeczytali dla przyjemności (pomijają tutaj wypożyczone przed lekcją publikacje). Po wstępnym rozeznaniu zadaniem uczniów jest ocenić – na podstawie zdobytej na zajęciach wiedzy – czy literaturę tę można zaliczyć do popularnej.

Następnie nauczyciel pyta uczniów:

• Czy obserwuje się rozwój literatury popularnej w Polsce i na świecie?

• Jakie inne produkty kultury masowej wpływają na taki rozwój? Tutaj prawdopodobnie pojawi się wskazanie na seriale i popularne kanały internetowe.

• Skąd wzrost popularności nie tylko gatunku kryminału lecz także ich autorów?

W nawiązaniu do ostatniego pytania nauczyciel może zaproponować uczniom odczytanie fragmentu tekstu Stanisława Barańczaka z lat 70.:

W podsumowującej, ogólnoklasowej dyskusji uczniowie zastanawiają się, jak wiele się zmieniło od czasu napisania tego tekstu:

• Czy rzeczywiście polskie nazwisko autora nie jest dziś renomowane?

• Co mogło wpływać na brak takiej renomy w czasach PRL?

• Czy opis rynku wydawniczego zaproponowany przez Barańczaka także wskazuje na zjawisko „depersonalizacji autora”?

Można zwrócić uwagę na zmiany społeczne, np. o nowościach literackich najczęściej dowiadujemy się uprzednio w internecie. Najważniejsze wnioski można zapisać w formie mapy myśli.

Materiały dodatkowe:

• Bestsellery, literatura popularna, odbiorcy: empiryczne badania współczesnego czytelnictwa, red. A. Dymmel, Lublin 2009.

• Stanisław Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej, Wrocław 2017.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.