Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Godność i wolność człowieka. Jan Kochanowski Pieśń XIX

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.
IV. Samokształcenie.
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
11) Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX; Odprawa posłów greckich;
Zakres rozszerzony
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • charakteryzuje renesansową koncepcję człowieka na podstawie Pieśni XIX Jana Kochanowskiego,

  • analizuje związek renesansowych poglądów antropocentrycznych z ideami antycznymi,

  • wyjaśnia, na czym polega perswazyjny charakter Pieśni XIX Jana Kochanowskiego.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • odwrócona klasa;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”. Oglądają także film edukacyjny zamieszczony w e‑materiale.
    Nauczyciel prosi zainteresowane osoby o przygotowanie krótkiego wprowadzenia do lekcji poświęconego antycznemu antropocentryzmowi. Innej grupie proponuje, by przedstawiła średniowieczne przekonania na temat roli, jaką człowiek ma do odegrania podczas życia na ziemi. Uczniowie mogą odwołać się do wykładu eksperta, zamieszczonego w e‑materiale, oraz do innych źródeł.
    Nauczyciel przygotowuje także wydruki utworu Jacka Kaczmarskiego Jan Kochanowski (patrz: materiały pomocnicze).

  2. Recytacja. Chętna lub wybrana osoba przygotowuje głośne czytanie utworu poetyckiego Pieśń XIX Jana Kochanowskiego, z elementami aktorskiej interpretacji.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel zadaje pytanie otwierające lekcję: Co starożytni (epikurejczycy, stoicy) sądzili na temat miejsce człowieka na ziemi? Oddaje głos grupie uczniów, którzy przygotowali pierwszą prezentację. Następnie pyta, jak przekonanie o miejscu człowieka w świecie zmieniło się w dobie średniowiecza, i oddaje głos autorom drugiej prezentacji. Wszyscy uczniowie podczas wystąpień notują najważniejsze informacje w formie dwóch map skojarzeń.

  2. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

  1. Główna faza lekcji rozpoczyna się od przeczytania przez jednego z uczniów Pieśni XIX Jana Kochanowskiego. Następnie nauczyciel pyta, czy uczniowie znajdują w tekście Kochanowskiego nawiązania do poglądów starożytnych na temat wolności i godności człowieka.

  2. Uczniowie w parach wykonują polecenia 1–3 towarzyszące filmowi edukacyjnemu, a później wybrane osoby przedstawiają odpowiedzi. Nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

  3. Prowadzący wybiera ćwiczenia (sekcja „Sprawdź się”) związane z interpretacją Pieśni XIX, które uczniowie wykonają indywidualnie. Nauczyciel może ocenić ich pracę.

  4. Na zakończenie tej fazy lekcji nauczyciel odtwarza utwór Jacka Kaczmarskiego Jan Kochanowski. Później rozdaje uczniom kartki z wydrukowanym fragmentem piosenki i prosi, by podzielili się na trzy grupy. Zadaniem zespołów będzie zaznaczenie fragmentów odnoszących się do następujących kwestii: gr. 1. – wolność i wolna wola człowieka, gr. 2. – sposoby na to, jak zasłużyć na dobrą sławę, gr. 3. – przemijanie i wątek wanitatywny. Później uczniowie przedstawiają efekty swojej pracy. Nauczyciel dodaje informację, że problemy opisywane przez Kochanowskiego mają charakter uniwersalny, czego dowodem jest ich ujęcie w piosence Kaczmarskiego.

Faza podsumowująca:

  1. W ramach podsumowania lekcji nauczyciel odczytuje pytanie z ćw. 7. z sekcji „Sprawdź się”, uczniowie udzielają swobodnych odpowiedzi.

  2. Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

Praca domowa:

  1. Ćwiczenie 8 z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

  • Szkice o godności człowieka, red. Marek Piechowiak, Tomasz Turowski, Zielona Góra 2012.

  • Jacek Kaczmarski, Jan Kochanowski
    Tak nas Panie obdarzasz, wżdy nam zawsze mało
    Za nic mamy co mamy, więcej by się chciało
    A przecież ni nam życia, ni geniuszu starcza
    By skorzystać z bogactwa jeno duszy skarbca

    Za to ciało gnębimy, jakby wieczne było
    Krwią wojenny trud płaci, potem zrasza miłość
    Aż i w końcu niezdatne do snu ni kielicha
    Trzeszczy, cieknie i tęchnie, wzdyma się i wzdycha

    Nie zachwycą już nas wtedy szczodre dary Boże
    Bośmy kochać to nawykli, z czego czerpać możem

    Późno mądrość przychodzi
    Czego pragnąć się godzi
    Ale próżno żałować
    Czego nie szło zachować

    […]

    Przypomina pergamin i cielęca skóra
    Że i drzewiej wiedziano, co dziś skrobią pióra
    Krom grosiwa i jadła i chybkiej obłapki
    Zawżdy człeka kusiły te same zagadki
    Po swojemu się każdy ze Stwórcą pasował
    A co siebie nadręczył, innym krwi popsował
    Własnym myślom nie ufał, życie sobie zbrzydził
    Bał się swojego strachu i wstydu się wstydził

    Lubo jako my się cieszył, czym? Nie miał pojęcia
    I umierał taki mądry, jak był w czas poczęcia

    Żak profesorom krzywy
    Martwych nie słucha żywy
    Nie wyciągają wnuki
    Z życia dziadów nauki

    […]

    Kto i bawić się umiał i nie bał się myśleć
    Temu starość niestraszna pod lipowym liściem
    Miło dumać wśród brzęku pszczół nad bytowaniem
    Czy się zboża wykłoszą, a czy kuśka stanie!

    Czy w powszechnej niezgodzie kraj się znów pogrąży
    Czy się księgę ostatnią w druku ujrzeć zdąży
    Która gwiazda na niebie moja, ta co spada
    Czy ta nad widnokręgiem, co jutrzenką włada?

    Tylu bliskich i dalekich dzień po dniu odchodzi
    A ja żyję w lat bogactwie, co mi schyłek słodzi
    Im mniej cię co dzień, miodzie
    Tym mi smakujesz słodziej
    I słońcem, i księżycem
    Rozkoszą nienasyceń
    Szczodrością moich dni
    Dziękuję ci.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się