Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Marcin Maćkiewicz, Krzysztof Błaszczak
Przedmiot: chemia
Temat: Środki ochrony roślin i ich wpływ na środowisko
Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
XXII. Elementy ochrony środowiska. Uczeń:
5) wskazuje powszechność stosowania środków ochrony roślin oraz zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska wynikające z nierozważnego ich użycia.
Zakres rozszerzony
XXII. Elementy ochrony środowiska. Uczeń:
5) wskazuje powszechność stosowania środków ochrony roślin oraz zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska wynikające z nierozważnego ich użycia.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wymienia metody ochrony roślin;
wyjaśnia, od czego zależy toksyczność pestycydów;
wymienia przykłady pestycydów;
omawia wpływ środków ochrony roślin na środowisko.
Strategie nauczania:
asocjacyjna;
praktyczna.
Metody i techniki nauczania:
dyskusja dydaktyczna;
metoda sześciu myślących kapeluszy
analiza materiału źródłowego;
metoda lekcji odwróconej;
ćwiczenia uczniowskie;
róża wiatrów;
wirtualne laboratorium.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, kreda/pisak;
rzutnik multimedialny.
Przed lekcją:
Metoda lekcji odwróconej. Co najmniej tydzień przed lekcją nauczyciel przygotowuje karteczki w kolorach (do metody sześciu myślących kapeluszy de Bono): niebieskim, białym, żółtym, zielonym, czerwonym, czarnym (w liczbie, która umożliwi podział klasy na równe zespoły). Uczniowie losują kolorowe karteczki, tworząc grupy na zasadzie zgodności kolorów. Nauczyciel wyjaśnia, co oznaczają poszczególne kolory w odniesieniu do przygotowania się na lekcję przez poszczególne grupy. Uczniowie podczas przygotowywania się mogą korzystać z różnych dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału. Nauczyciel podaje problem, nad którym uczniowie będą pracować: „Środki ochrony roślin – nadzieje czy obawy?”
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zajmują miejsca grupami wg kolorów. Nauczyciel przypomina zasady pracy metodą sześciu myślących kapeluszy. Sześciu kapeluszom przypisano sześć różnych sposobów myślenia (patrz materiały pomocnicze). W określonym czasie grupy przygotowują się do dyskusji, ustalając wspólne, zgodne ze swoim kolorem stanowisko. Nauczyciel monitoruje pracę uczniów, wspiera ich. Po upływie ustalonego czasu na pracę w zespołach następuje dyskusja reprezentantów (kapeluszy) na forum klasy. Uczniowie, którzy wylosowali niebieskie karteczki, zapisują na tablicy pojawiające się w czasie dyskusji argumenty za i przeciw. Dyskusję podsumowuje niebieski kapelusz.
Wirtualne laboratorium – praca w parach. Uczestnicy zajęć zapoznają się z medium bazowym. Wykonują polecenie do medium bazowego. Chętni uczniowie po wykonaniu zadania prezentują efekty swojej pracy na forum klasy. Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność merytoryczną wypowiedzi.
Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
Róża wiatrów (patrz materiały pomocnicze). Nauczyciel poprzez zastosowanie tego narzędzia może dokonać ewaluacji zajęć, umieszczając nazwy elementu podlegającego ocenie, np. atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień zaangażowania uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału, atrakcyjność lekcji i etc. Przygotowaną „różę” nauczyciel rozdaje uczniom i prosi o zaznaczenie na każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Następnie punkty na sąsiednich osiach uczniowie łączą ze sobą i w ten sposób każdy z uczniów otrzymuje swoją „różę”, którą wręcza prowadzącemu. Nauczyciel może odnieść się do tego ogólnie na podsumowanie, po wcześniej analizie.
Praca domowa:
Uczniowie wykonują zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Wirtualne laboratorium może zostać wykorzystane podczas przygotowywania się ucznia do sprawdzianu lub do zdobycia wiedzy w przypadku nieobecności ucznia na lekcji.
Materiały pomocnicze:
Nauczyciel przygotowuje karteczki do losowania w sześciu kolorach: niebieskim, białym, żółtym, zielonym, czerwonym, czarnym (w liczbie, która umożliwi podział klasy na równe zespoły). Nauczyciel przygotowuje również w takich samych kolorach kapelusze z bibuły (po jednym reprezentatywnym dla grupy, np. lidera, bądź dla wszystkich uczniów).
Sześciu kapeluszom przypisano sześć różnych sposobów myślenia:
kapelusz niebieski – pełni rolę szefa, kieruje dyskusją, przyznaje głos mówcom, kontroluje czy jakiś kolor nie jest preferowany w dyskusji, podsumowuje dyskusję. Niebieski kapelusz myślowy jest kapeluszem, który spina pozostałe. Jego rola to organizacja procesu myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem. Dokonuje się tego, między innymi, poprzez wybieranie i ustalanie kolejności użycia poszczególnych kapeluszy myślowych. Kapelusz o tym kolorze odpowiada za pilnowanie reguł i zażegnanie sporów, co pozwala na sprawne podążanie ustaloną ścieżką rozważań. W trakcie i na końcu, określa on, w którym punkcie rozważań się znajdujemy i co zostało osiągnięte. Wszystko po to, aby, przy w miarę niewielkim wysiłku, proces myślenia dawał najlepszy możliwy rezultat. Porządkowa rola niebieskiego kapelusza to także: określenie tematów i problemów poruszanych w procesie myślenia, czyli oglądanie procesu myślowego „z góry”; formułowanie pytań pomocniczych lub naprowadzających; kontrola, który kolor przeważa; czy wypowiedziano stanowiska wszystkich kolorów; rejestracja myśli i podjętych decyzji; przegląd sytuacji, synteza informacji i konkluzja.
kapelusz czerwony – kieruje się emocjami i intuicją. Myślenie spod czerwonego kapelusza ingeruje we wszystkie kwestie, które związane są z emocjami, odczuciami „na gorąco” i nieracjonalnymi aspektami myślenia. Akceptujemy, szanujemy to, co myślimy, czynią to samo osoby słuchające naszych wypowiedzi. Nie tłumaczymy się, gdyż pozwalamy pokazać swoje emocje. Emocje niekontrolowane zaburzają nasz sposób myślenia i negatywnie wpływają na podejmowane decyzje. Poddajemy się emocjom na określoną przez nas chwilę, sami wyznaczamy czas jej trwania. Działając pod wpływem emocji, bez czerwonego kapelusza, nie mamy wpływu na czas trwania i zakończenia wypowiedzi nasyconej emocjami. Należy pamiętać, iż zabrania się usprawiedliwiania emocji, próby argumentowania mogą zostać odebrane, jako fałszywe.
kapelusz żółty – jest optymistą, wskazuje zalety i korzyści danego rozwiązania. Należy szukać optymistycznych cech, założeń, gdyż zawsze mimo pierwszego wrażenia, dostrzeżemy pozytywy mogące mieć ogromne znaczenie. Musimy spoglądać na wszystko od logiczno‑pozytywnego myślenia do huraoptymizmu. Pozytywne sugestie należy oznaczyć stopniem prawdopodobieństwa: potwierdzony, bardzo‑prawdopodobny, prawdopodobny, są spore szanse, istnieje taka możliwość, nikłe szanse lub perspektywa długofalowa. Myślenie konstruktywne podlega żółtemu kapeluszowi i niesie ze sobą pozytywną zmianę. Tworzymy propozycje i pozytywnie je uzasadniamy na podstawie zalet, pozytywnych stron i korzyści danego rozwiązania.
kapelusz czarny – jest pesymistą, krytykuje, widzi ujemne strony proponowanych rozwiązań. Myślenie spod czarnego kapelusza jest negatywne, ale nie emocjonalne. Taki sposób myślenia wymaga od nas podania logicznych i uzasadnionych informacji. Pozwalamy sobie na negatywne myślenia w sposób kontrolowany, ale świadomy. Faktom obiektywnym i pozytywnym, należy udowodnić ich błędność lub niemożność zastosowania w praktyce wyrażając swoją krytykę i obawy, podając wady i zagrożenia, uboczne skutki i konkretne konsekwencje niekorzystnego obrotu spraw. Wyrażanie informacji negatywnych powinno odbywać się w sposób obiektywny.
kapelusz biały – wydaje opinie na podstawie faktów i liczb, jest obiektywny, używa rzeczowych argumentów, nie poddaje się emocjom. Dzięki myśleniu spod białego kapelusza poznajemy fakty i liczby, odsuwamy interpretacje. Unikamy stosowania argumentowania przytaczanych przez nas danych, również nie dokonujemy interpretacji faktów, lecz podajemy suche informacje, bez otoczki interpretacyjnej. Myślenie spod białego kapelusza umożliwia nam stosowanie faktów domniemanych, które powinny zostać odpowiednio zaakcentowane i potwierdzone. Myślenie spod białego kapelusza pozwala na osiągnięcie dyscypliny i ukierunkowania. W trakcie przedstawiania sytuacji i faktów należy starać się zachować bardziej neutralnie i obiektywnie.
kapelusz zielony – to osoba myśląca twórczo i bardzo pomysłowa, autor oryginalnych rozwiązań. Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność: co możemy zrobić, jak można to udoskonalić, generowanie pomysłów i rozwiązań. Osoba, która go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian i nowego podejścia do rozważanego problemu. Odnalezienie nowego podejścia wymaga szukania najlepszej alternatywy.
Nauczyciel przygotowuje do ewaluacji lekcji różę wiatrów. Róża wiatrów jest jedną z graficznych metod pozwalających ocenić jednocześnie wiele elementów zajęć. W przypadku ewaluacji zajęć, na osiach w miejsce kierunku umieść się nazwę elementu podlegającego ocenie (atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień zaangażowania uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału, atrakcyjność lekcji). Liczba osi jest dowolna i może być rozbudowywana w zależności od potrzeb. Linię osi podziel na odcinki i przypisz im odpowiednie wartości – od 1 do 10 lub skalę ocen 1‑6. Tak przygotowaną „różę” rozdaj uczestnikom i poproś o zaznaczenie na każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Następnie punkty na sąsiednich osiach uczniowie łączą ze sobą i w ten sposób każdy z uczniów otrzymuje swoją „różę”, którą wręcza prowadzącemu.