Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Człowiek wobec tajemnicy egzystencji - Pan Błyszczyński Bolesława Leśmiana

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.
5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
II. Kształcenie językowe.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
Lektura obowiązkowa
33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • dokonuje analizy i interpretacji wiersza Pan Błyszczyński Bolesława Leśmiana;

  • omawia wątki filozoficzne pojawiające się w poezji Leśmiana;

  • przeprowadza analizę słowotwóczą leśmianizmów.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • metoda plakatu.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

  1. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

  2. Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się refleksjami związanymi z przeczytanym w domu wierszem Bolesława Leśmiana Pan Błyszczyński.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel rozpoczyna tę część lekcji od dyskusji: Co różni filozofię od literatury?
    Uczniowie podają przykłady dzieł literackich, które odpowiadają na pytania filozoficzne i dotyczą sensu życia, świata, istnienia człowieka itp. Uzupełnieniem dyskusji może być zapoznanie się z treścią audiobooka

  2. Klasa zostaje podzielona na dwa zespoły. Każdy z nim otrzymuje duże arkusze papieru, mazaki oraz ma przed sobą tekst wiersza Pan Błyszczyński. Zadaniem uczniów jest wykonanie plakatu, na którym znajdą się informacje związane z utworem:
    - omówienie tytułu wiersza,
    - ważne informacje o autorze,
    - podmiot liryczny wiersza,
    - adresat utworu,
    - temat wiersza,
    - środki stylistyczne i ich funkcje.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie w parach zbierają argumenty, które udowadniają tezę, że Pan Błyszczyński jest przykładem wiersza poruszającego tematy filozoficzne.

RAdGjiMk1yWvU
Ćwiczenie 1
Dziewczyna

Bytem najbardziej tajemniczym i nieokreślonym z punktu widzenia ontologii jest 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna, która ani nie żyje, ani nie jest martwa. Jej obecność zmusza do refleksji nad relacją między 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna oraz 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna. W drugiej części wiersza jest mowa o miłości Błyszczyńskiego. Jest ona swego rodzaju walką z 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna - co prawda skazaną na 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna, ale konieczną i ostatecznie 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna - Błyszczyński dzięki temu choć przez chwilę doświadczył 1. nieistnieniem, 2. nagrodzoną, 3. niepowodzenie, 4. wieczności, 5. życiem a śmiercią, 6. ciałem a duchem, 7. dziewczyna. Warto przytoczyć w tym miejscu ostatnią strofę wiersza: “Nie umarła, lecz umarło jej odbicie w jezior wodzie. | Już się kończył zaświat… Ustał cud dziewczyński… | O, wieczności, wieczności, i ty byłaś w ogrodzie! | I był blady, bardzo blady pan Błyszczyński”.
ROg2LRpcsmaeG
Ćwiczenie 2
Leśmianowska ontologia

Wiersz Bolesława Leśmiana Pan Błyszczyński znalazł się w tomie 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Pochodzi zatem z okresu dojrzałej twórczości poety. Utwór w warstwie znaczeń nawiązuje do 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Punktem wyjścia do rozważań filozofów egzystencjalistycznych była głęboka świadomość 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto” jednostki ludzkiej oraz jej bezsilność wobec tego procesu.
W utworze Pan Błyszczyński trzema najważniejszymi tematami jest 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto” i - co równie ważne - 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Leśmian w swoim utworze porusza problematykę statusu ontologicznego rzeczywistości. Pan Błyszczyński “wywiódł ogród z nicości” oraz “roznicestwił” go 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Twór Błyszczyńskiego nie istnieje w taki sam sposób jak świat stworzony przez Boga. Można powiedzieć, że jego status ontologiczny jest 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto” niż świata. Świat wykreowany przez Pana Błyszczyńskiego funkcjonuje na granicy 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Trochę istnieje, a trochę istnieć przestaje.
Drugą kwestią, która również jest bliska egzystencjalizmowi, jest 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Filozofowie tego nurtu jako postawę życiową zalecali heroiczne trwanie przy świadomości, że 1. filozofii egzystencjalnej, 2. jest to bezcelowe, 3. nieistnienia, 4. opór wobec przemijania, 5. Napój cienisty, 6. słabszy, 7. tworzenie oraz sam problem istnienia, 8. bytu i niebytu, 9. śmierci i przemijania, 10. “tak liściasto”. Takim heroizmem w utworze Leśmiana jest tworzenie skazane na śmierć i niebyt.

Praca domowa:

  1. Wyjaśnij, jaką rolę odgrywa w wierszu postać eterycznej dziewczyny. W odpowiedzi odwołaj się do relacji Boga i człowieka przedstawionej w wierszu. (ćwiczenie 8)

Materiały pomocnicze:

  • Tomasz Cieślak, Bóg i świat w poezji Bolesława Leśmiana, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 1, 25‑53, 1998.

  • Halina Marlewicz, Bolesław Leśmian – indyjskie inspiracje, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/68161/marlewicz_boleslaw_lesmian_indyjskie_inspiracje_2009.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.