Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Mit faustyczny w literaturze

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

19) Adam Mickiewicz, Oda do młodości; wybrane ballady, w tym Romantyczność; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze; Konrad Wallenrod; Dziady cz. III;

Lektura uzupełniająca

17) Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragmenty), Faust (fragmenty);

Zakres rozszerzony

Lektura obowiązkowa

20) Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przedstawia początki kształtowania się mitu faustowskiego;
charakteryzuje mit faustowski;
wskazuje przykłady literackie i pozaliterackie mitu faustowskiego;
wyjaśnia, jakie poglądy na temat mitu faustowskiego miał Adam Mickiewicz.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa kierowana;
z użyciem e‑podręcznika;
z użyciem komputera;
słuchowisko radiowe.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

e‑podręcznik;
komputery z dostępem do internetu dla uczniów;
tablica interaktywna lub rzutnik.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Zaleca się, by przed lekcją uczniowie poznali treść utworów:

Fausta Johanna Wolfganga Goethego,
Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa,
Doktora Faustusa Thomasa Manna,
Pani Twardowskiej Adama Mickiewicza.

Faza wprowadzająca

W pierwszej cześci nauczyciel prezentuje uczniom fragmenty materiału dotyczącego charakterystyki Fausta w materiale: Kim jest Faust?

Nauczyciel rozpoczyna dyskusję z uczniami od pytania o to, czy dzieje Fausta mogą stać się mitem? Jeśli tak, dlaczego? Czy pragnienia Fausta dotyczące nieśmiertelności, przekraczania granic natury ludzkiej, ale i zmiany świata przez jedną osobę dotyczą nas wszystkich? Nauczyciel sugeruje, że jeśli takie pragnienia podziela większość ludzi (co także może mieć pozytywne konsekwencje, w próbach zrewolucjonizowania świata, rozwoju także technologicznym) – możemy mówić o micie, czyli pewnym wierzeniu w przedsięwzięcie, które posiada nadrealistyczne, fantastyczne elementy. W celu dopełnienia definicji uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Wprowadzenie”.

Nauczyciel przedstawia uczniom cele lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie pracują z multimedium, z pierwszą i drugą częścią wykładu prof. Michała Kuziaka i wykonują polecenia. Koncentrują swoją uwagę na kształtowaniu się mitu faustowskiego w literaturze – początkach rozwoju, ale i odwołaniach do filozofii. Ponadto, dokonują zestawienia sposobu przedstawienia mitu faustowskiego w utworach Goethego i Marlowe’a, ale także w dziełach dwudziestowiecznych: Mistrzu i Małgorzacie i Doktorze Faustusie.

W celu uzupełnienia zdobytej wiedzy, uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Poznają polskie przykłady wykorzystania mitu faustowskiego w literaturze oraz próbują wyjaśnić, dlaczego Mickiewicz mógł nie mieć racji, twierdząc, że Faustowi wykreowanemu przez Goethego brakuje postawy aktywizmu.

Faza podsumowująca

Nauczyciel może wybrać spośród dwóch form nawiązujących do mitu faustowskiego:

Utwór brytyjskiego zespołu Queen Bohemian Rhapsody inspirowany Faustem.
Słuchowisko radiowe Faust – w reżyserii Tomasza Mana (tutaj nauczyciel musi podkreślić, że Thomas Mann i Tomasz Man to dwie różne osoby mimo podobieństwa w brzmieniu nazwisk). Słuchowisko dostępne jest na stronie internetowej Trzeciego Programu Polskiego Radia.

Uczniowie zapoznają się z jednym z dzieł (na słuchowisko nauczyciel musiałby poświęcić osobną jednostkę lekcyjną), następnie odwołując się do definicji uczniowskiej mitu faustowskiego w literaturze, omawia jego cechy w wybranym dziele.

Materiały dodatkowe:

Krzysztof Lipiński, Bóg, szatan, człowiek. O „Fauście” J. W. Goethego – próba interpretacji, Rzeszów 1993.
Thomas Mann, Jak powstał „Doktor Faustus”. Powieść o powieści, Warszawa 1962.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Film