Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak korzystać z tabeli rozpuszczalności, aby wytrącić osad?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

5) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Zakres rozszerzony

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

9) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• z tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków odczytuje rozpuszczalność poszczególnych związków chemicznych;

• na podstawie tabeli rozpuszczalności przewiduje przebieg reakcji soli z kwasem, zasadą lub z inną solą;

• zapisuje równania reakcji strącania w formie cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej;

• projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne, podczas którego przy pomocy tabeli rozpuszczalności wytrąca osad.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• analiza tekstu źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, pisak;

• podręczniki.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której widoczne są probówki z kolorowymi osadami. Nauczyciel zadaje pytanie: Czy wiesz, jak korzystać z tabeli rozpuszczalności, aby wytrącić osad?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów – starają się udzielić odpowiedzi na temat warunków wytrącania osadów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel odsyła uczniów do animacji, która przedstawia posługiwanie się tabelą rozpuszczalności w celu planowania reakcji strąceniowych zawartej w e‑materiale. Po zapoznaniu się z animacją, uczniowie w parach wykonują zawarte pod animacją ćwiczenia.

2. Uczniowie analizują treści w e‑materiale w sekcji „Przeczytaj” dotyczące różnych sposobów otrzymywania osadów:

• I: wytrącanie osadu metodą:
  sól 1 + kwas 1 → sól 2↓ + kwas 2

• II: wytrącanie osadu metodą:
  sól1 + wodorotlenek1 → wodorotlenek2↓ + sól2

• III: wytrącanie osadu metodą:
  sól 1 + sól 2 → sól 3↓ + sól 4

• IV grupa: wytrącanie osadu metodą:
  kwas + wodorotlenek → sól↓ + woda

3. Po wyznaczonym czasie, chętni/wskazani uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują przykłady równań reakcji wytrącania osadów w formie cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej. Pozostałe osoby wraz z nauczycielem weryfikują poprawność zapisów na tablicy.

4. Eksperyment chemiczny – „Wytrącanie osadów soli” – polecenie 1 w sekcji „Przeczytaj”. Teraz uczniowie wykorzystają wiedzę zdobytą w multimedium bazowym. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy. Nauczyciel przygotowuje odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Uczniowie wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez chętnych uczniów efektów pracy. Równania reakcji chemicznych zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

5. Na zakończenie lekcji, uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Wybrana osoba czyta po kolei polecenia. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Dziś nauczyłem/łam się...

• Zrozumiałem/łam, że...

• Zaskoczyło mnie...

• Dowiedziałem/łam się...

• Łatwe było dla mnie...

• Trudność sprawiało mi...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać animację do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania w temacie.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Tabela rozpuszczalności pomaga...

• Osad wytrąca się, gdy...

• Kiedy zmieszane zostaną dwie dobrze rozpuszczalne sole to...

• Przykładem osadu koloru niebieskiego jest...

3. Doświadczenie chemiczne: „Wytrącanie osadów soli”

Sprzęt laboratoryjny: próbówki, pipety Pasteura, statyw.

Odczynniki chemiczne: ${\text{(CH}}_3{\text{COO)}}_2\text{Pb}$, KI; ${\text{FeCl}}_3$, ${\text{CuSO}}_4$, ${\text{AgNO}}_3$.

Instrukcja wykonania doświadczenia:

• Ponumeruj 10 probówek numerami od 1 do 5.

• Każdą z soli umieść w dwóch oddzielnych probówkach o tym samym numerze.

• Sprawdź, które sole po zmieszaniu spowodują wytrącenie się osadu.

• Skorzystaj z tabeli pomocniczej oraz tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli.

• W dzienniczku elektronicznym zanotuj obserwacje i sformułuj wnioski.

4. Tabela pomocnicza:

5. Karty charakterystyk substancji.

6. Podręczniki do dyspozycji na lekcji:

• J. Minczewski , Z. Marczenko, Chemia analityczna. Chemiczne metody analizy ilościowej, PWN, Warszawa 2011, t. 2, wyd. 10.

• A. Persona, Chemia analityczna, Medyk, Warszawa 2007.

• T. Lipiec, Z. Szmal, Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej, PZWL, Warszawa 1980.