Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Porównanie właściwości fizycznych węglowodorów alifatycznych.

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy i rozszerzony

Wymagania ogólne

I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji. Uczeń:

1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno‑komunikacyjnych.

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wymienia właściwości fizyczne alkanów, alkenów i alkinów;

• porównuje węglowodory alifatyczne pod względem właściwości fizycznych;

• proponuje właściwości fizyczne, które można przewidzieć na podstawie budowy węglowodorów alifatycznych.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• mapa myśli;

• burza mózgów;

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• modelowanie;

• technika gadająca ściana;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu/smartfony, tablety;

• tablica interaktywna/tablica i kreda/pisak;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• modele kulkowo‑pręcikowe;

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania: Gdzie i z jakimi węglowodorami w życiu codziennym możemy się spotkać? Jakie strukturalne różnice między węglowodorami alifatycznymi determinują ich właściwości?

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pytania: Porównując alkany, alkeny i alkiny, wymień właściwości fizyczne wynikające z pewnych zależności, wspólne i różnicujące dla tych grup związków. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z zastosowaniem smartfonów/tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z klasą ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na trzy grupy zadaniowe:

• grupa I – alkany;

• grupa II – alkeny;

• grupa III – alkiny.

  Rozdaje grupom arkusze papieru A3, mazaki. Uczniowie mogą w tym czasie korzystać z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału. Mają za zadanie wypisać właściwości fizyczne dla alkanów, alkenów i alkinów w postaci trzech osobnych map myśli, np.:

2. Po wyznaczonym czasie, liderzy grup prezentują na forum klasy efekty pracy z wykorzystaniem techniki gadającej ściany. Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną wypowiedzi.

3. Po omówieniu map myśli, nauczyciel dzieli tablicę na dwie części, wyznacza dwóch moderatorów, którzy na tablicy będą zapisywali wskazywane przez pozostałych podobieństwa i różnice we właściwościach fizycznych dla trzech grup związków chemicznych: alkanów, alkenów, alkinów. Uczniowie mogą korzystać z dostępnych źródeł informacji. Po wykonaniu zadania, cała klasa przepisuje podobieństwa i różnice do zeszytów. Powrót do burzy mózgów z fazy wstępnej i skonfrontowanie wcześniejszych propozycji uczniów.

4. Modelowanie – praca w parach. Nauczyciel rozdaje uczniom modele kulkowo‑pręcikowe. Ich zadaniem będzie skonstruować z modeli chemicznych dowolne trzy węglowodory, po jednym należącym do każdej z grup: alkanów, alkenów i alkinów, a następnie wypisać właściwości fizyczne, które można przewidzieć tylko na podstawie budowy węglowodorów. Nauczyciel zwraca uwagę na typ wiązań pomiędzy atomami i możliwość tworzenia wiązań wodorowych.

• Rozpuszczalność w wodzie (słaba przez wiązania kowalencyjne niespolaryzowane).

• Rozpuszczalność w rozpuszczalnikach niepolarnych (dobra przez wiązania kowalencyjne niespolaryzowane).

• Lotność (węglowodory o niskich masach cząsteczkowych, bardziej lotne niż te o większych masach cząsteczkowych; brak możliwości tworzenia wiązań wodorowych).

• Temperatura wrzenia i topnienia (niska dla węglowodorów o niskich masach cząsteczkowych, wzrastająca dla węglowodorów o większych masach cząsteczkowych, brak możliwości tworzenia wiązań wodorowych).

5. Nauczyciel odsyła uczniów do animacji. Uczniowie zapoznają się z poleceniem medium i wykonują dołączone do niego ćwiczenia – praca w parach.

6. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Dziś nauczyłam/łem się...

• Co sprawiało mi trudności...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animacja może zostać wykorzystana podczas przygotowywania się ucznia do sprawdzianu lub do zdobycia wiedzy w razie jego nieobecności na lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jakie są podobieństwa we właściwościach fizycznych węglowodorów alifatycznych? Jakie są różnice we właściwościach fizycznych węglowodorów alifatycznych?

• Które właściwości fizyczne można przewidzieć tylko na podstawie budowy węglowodorów alifatycznych?

2. Nauczyciel przygotowuje: arkusze papieru A3, mazaki, glutaki, sklerotki.