Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak powstają wiązania typu pi

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

3) określa typ wiązania (sigmapi) w cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych.

Zakres rozszerzony

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

5) określa typ wiązania (sigmapi) w cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych; opisuje powstawanie orbitali molekularnych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

  • definiuje pojęcia: orbital atomowy, orbital cząsteczkowy;

  • analizuje proces tworzenia się wiązań pi;

  • określa typ wiązania (sigmapi) w cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych.

Strategie nauczania:

  • asocjacyjna;

  • operacyjna.

Metody i techniki nauczania:

  • dyskusja dydaktyczna;

  • praca z tekstem źródłowym;

  • metoda dramy (technika pantomimy);

  • ćwiczenia uczniowskie;

  • technika zdań podsumowujących.

Forma pracy:

  • praca zbiorowa;

  • praca w grupach;

  • praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami i dostępem do Internetu;

  • słuchawki;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica;

  • pisak/kreda;

  • rzutnik multimedialny;

  • podręcznik.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

  1. Zaciekawienie uczniów i dyskusja. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej okładkę z e‑materiału, na której przedstawiony jest tłum ludzi na placu. Nauczyciel zadaje pytania uczniom: jak sądzicie, ile osób znajduje się na placu? Czy osoby na zdjęciu mogą się swobodnie poruszać? Czy możliwe jest, by w tej samej przestrzeni znalazło się dwukrotnie więcej osób?

  2. Dyskusja dydaktyczna. Uczniowie dyskutują z nauczycielem na temat ilustracji. Prowadzący w toku rozmowy wyjaśnia uczniom, że podobnie jak ludzie na placu, tak i elektrony zajmują określone miejsce w przestrzeni. Podobnie jak ludzie, elektrony nie „lubią” być spychane razem, co wynika z ujemnych ładunków elektronów, które się odpychają. Nauczyciel wyjaśnia, że muszą być spełnione dwa warunki żeby doszło do utworzenia wiązania: elektrony muszą znajdować się na określonych pozycjach (orbitalach) i muszą być niesparowane. W celu lepszego zrozumienia, w jakiej przestrzeni znajdują się elektrony w wiązaniu, nauczyciel wprowadza pojęcie orbitali molekularnych typu sigma (czyt. sigma) oraz pi (czyt. pi).

  3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele.

Faza realizacyjna

  1. Uczniowie oglądają animację z medium bazowego „Jak powstają wiązania typu pi”, po czym nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na trzy zespoły. Informuje uczniów, że będą pracować metodą dramy (z zastosowaniem techniki pantomimy) i wyjaśnia jej zasady. Zadaniem każdego zespołu będzie zaprezentowanie sposobu powstawania wiązań sigma (czyt. sigma) oraz pi (czyt. pi) w cząsteczkach : O 2 , CO 2 oraz etenu ( C 2 H 4 ) z zastosowaniem pantomimy. Każda grupa prezentuje inną cząsteczkę.

  2. Prowadzący zajęcia wyjaśnia technikę pantomimy i informuje, że uczniowie wcielą się w różne role, np.:

  • orbitalu pIndeks dolny x, pIndeks dolny y, pIndeks dolny z;

  • orbitalu zhybrydyzowanego (sp, spIndeks górny 2);

  • komentatora, który będzie omawiał sposób powstawania wiązań.

  1. Nauczyciel przekazuje uczniom instrukcje, dotyczące sposobu wykonania zadania. Każda z osób odgrywających rolę ma określone zadania:

  • Osoba wcielająca się w rolę orbitalu dostaje od nauczyciela kolorową tasiemkę o długości około 1 metra, w zależności od typu orbitalu którym jest (orbital pIndeks dolny x- zielona, pIndeks dolny y-czerwona, pIndeks dolny z-niebieska). Kiedy komentator przedstawia sposób nakładania się orbitali, konkretne osoby ustawiają się w taki sposób, by połączyć swoje tasiemki, np. na hasło “poprzez czołowe nałożenie orbitali atomowych typu pIndeks dolny y dochodzi do utworzenia wiązania typu sigma”. Osoby odgrywające role orbitalu pIndeks dolny y łączą tasiemki czerwone (w jednej ręce utrzymują ciągle jeden koniec tasiemki).

  • Osoba wcielająca się w postać orbitalu zhybrydyzowanego dostaje tasiemki koloru żółtego. Sposób powstawania wiązań prezentuje tak, jak osoby wcielające się w rolę orbitalu pIndeks dolny x, pIndeks dolny y, pIndeks dolny z.

  • Komentator odpowiada za rzetelną i merytoryczną informację. Dzięki jego komentarzom pozostali członkowie grupy wiedzą, w jaki sposób konkretne wiązania są tworzone i jak mają zachowywać się na scenie.

  1. Uczniowie planują i aranżują przestrzeń sceniczną. Grupy podczas przygotowywania się będą mogły korzystać z zasobów internetowych. Komentator, wraz z pozostałymi członkami grupy, przygotowuje się do swojej roli, analizując tekst w e‑materiale, w szczególności fragment dotyczący prezentowanej cząsteczki.

  2. Praktyczne przygotowywanie się uczniów do zaprezentowania pantomimy - ćwiczenia w grupach. Uczniowie powinni być zsynchronizowani podczas przedstawienia, a  sposób powstawania wiązań powinien być jasny dla pozostałych osób. Nauczyciel monitoruje przygotowywanie się uczniów, koryguje błędy, udziela wskazówek i informacji zwrotnej. Czas na przygotowanie dramy 10 minut, a scenka ma trwać nie dłużej niż 5 minut. Uczniowie powinni pamiętać, że na początku tworzą się wiązania typu sigma, a następnie wiązania typu pi.

  3. Odgrywanie scenek na forum klasy. Uczniowie wraz z nauczycielem oglądają przygotowane przez grupy scenki. Po zakończeniu prezentacji uczniowie dzielą się wrażeniami, dyskutują, oceniają kolegów. Nauczyciel również podsumowuje prezentacje uczniów.

Faza podsumowująca

  1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając pytania: Podaj cząsteczki, w których występuje wiązanie typu pi. Z jakich orbitali mogą powstawać wiązania typu pi? Ile wiązań typu pi występuje w cząsteczce tlenu i w cząsteczce amoniaku?

  2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie mogą zamieścić w swoim portfolio:

  • Przypomniałem sobie, że...

  • Co było dla mnie łatwe...

  • Czego się nauczyłam/łem...

  • Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczeń w zakładce „Sprawdź się” oraz o  przygotowanie wiadomości na temat powstawania orbitali molekularnych.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animacja „Jak powstają wiązania typu pi?” może być wykorzystana przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć oraz podczas odrabiania pracy domowej oraz podczas porównania z wiązaniami typu sigma.

Materiały pomocnicze:

  1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

  • Podaj cząsteczki, w których występuje wiązanie typu pi.

  • Z jakich orbitali mogą powstawać wiązania typu pi?

  • Ile wiązań typu pi występuje w cząsteczce tlenu i w cząsteczce amoniaku?

  1. Kolorowe tasiemki.