Dla nauczyciela
Autor: Martyna Wojtowicz
Przedmiot: Historia 2022, Historia
Temat: Kim był sarmata?
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
wyjaśnia znaczenie słowa „sarmata”;
tłumaczy, dlaczego polska szlachta identyfikowała się ze starożytnym ludem Sarmatów;
charakteryzuje sposób myślenia, zachowanie i wygląd typowego szlachcica‑sarmaty;
ocenia wpływ sarmatyzmu na dzieje Polski.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja;
mapa myśli.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Faza wstępna:
Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.
Nauczyciel zapisuje na tablicy słowo „sarmatyzm” i zi prosi uczniów o podanie pojęć kojarzących się z tym słowem. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, wybrana osoba zapisuje je na tablicy, tworząc mapę myśli. Na koniec nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą mogli zweryfikować i uzupełnić swoją wiedzę podczas zajęć.
Faza realizacyjna:
Nauczyciel omawia, czym jest sarmatyzm, dlaczego szlachta „przywłaszczyła” sobie mit sarmacki i jaką rolę on odgrywał. Poleca uczniom, aby zapoznali się z galerią interaktywną przedstawiającą wizerunek polskiego szlachcica i jego strój. Wspomina o zmieniającym się odbiorze sarmatyzmu, jego krytyce i rehabilitacji.
Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Nauczyciel zapowiada, że uzupełnieniem informacji na temat mitu sarmackiego będzie film „Cechy sarmatyzmu”, który obejrzą uczniowie. Poleca, aby uczniowie wynotowywali informacje tak, aby po zakończeniu filmu mogli w parach wykonać polecenie 2: „Zaprzyjaźniona osoba prosi cię, abyś przybliżyła/przybliżył jej zagadnienie sarmatyzmu. Opowiedz jej, kim był, jak wyglądał i jak zachowywał się na co dzień sarmata. Swoją wypowiedź zamknij w 10‑15 zdaniach”. Uczniowie po obejrzeniu filmu pracują w dwójkach, wylosowana para przedstawia swoją odpowiedź. Pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać, jeśli uznają, że zabrakło jakichś informacji.
Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Każda z grup wykonuje polecenie 3, wynotowuje przejawy obecności kultury sarmackiej we współczesnym świecie. Przedstawiciele poszczególnych grup zgłaszają swoje propozycje, które jeden z uczniów może wypisywać na tablicy. Wspólnie je omawiają. Nauczyciel może zadać uczniom pytanie, jaki dla nich słowo „sarmatyzm” ma wydźwięk, pozytywny czy negatywny, i prosić o uzasadnienie stanowiska.
Faza podsumowująca:
W ramach podsumowania dla utrwalenia wiedzy i umiejętności uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 2 w sekcji „Sprawdź się”, analizują ilustracje przedstawiające (lub nie) szlachciców „noszących się po polsku”. Następnie w parach wykonują ćwiczenie 5, analizując tekst źródłowy. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonywanych zadań wraz z uczniami.
Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?
Praca domowa:
Wykonaj ćwiczenie 7: „Zaznacz fragmenty tekstów, które najprawdopodobniej wyszły spod pióra szlachcica‑sarmaty”.
Materiały pomocnicze:
T. Mańkowski, Genealogia sarmatyzmu, Warszawa 1946.
J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1983.
A. Zajączkowski, Szlachta polska. Kultura i struktura, Warszawa 1993.
Wskazówki metodyczne:
Nauczyciel może polecić, aby uczniowie zapoznali się z filmami edukacyjnymi przed zajęciami; w przypadku takiego rozwiązania uczniowie w fazie realizacyjnej od razu przechodzą do wykonywania poleceń.
Spis nieopisanych ilustracji
Ćwiczenie 1 – ilustracja 1: Portret Piotra Miączyńskiego h. Suchekomnaty (1606–1661), autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.
Ćwiczenie 1 – ilustracja 2: Portret Aleksandra Zakliki Czyżowskiego (?–1761), kasztelana połanieckiego, autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.
Ćwiczenie 1 – ilustracja 3: Antoni Benedykt Lubomirski; domena publiczna, Wikimedia Commons.
Ćwiczenie 1 – ilustracja 4: Élisabeth Vigée‑Lebrun, Portret Adama Kazimierza Czartoryskiego z 1793 roku; domena publiczna, Wikimedia Commons.
Ćwiczenie 1 – ilustracja 5: Portret trumienny szlachcica o inicjałach SK SP, autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.
Ćwiczenie 1 – ilustracja 6: Ludwik Marteau, Adam Kazimierz Czartoryski; domena publiczna, Wikimedia Commons.
Ćwiczenie 6 – Cyncynat przyjmuje delegację senatorów rzymskich, mal. Alexandre Cabanel (1843); domena publiczna, Wikimedia Commons.