Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: Kim był sarmata?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie słowa „sarmata”;

• tłumaczy, dlaczego polska szlachta identyfikowała się ze starożytnym ludem Sarmatów;

• charakteryzuje sposób myślenia, zachowanie i wygląd typowego szlachcica‑sarmaty;

• ocenia wpływ sarmatyzmu na dzieje Polski.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy słowo „sarmatyzm” i zi prosi uczniów o podanie pojęć kojarzących się z tym słowem. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje, wybrana osoba zapisuje je na tablicy, tworząc mapę myśli. Na koniec nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą mogli zweryfikować i uzupełnić swoją wiedzę podczas zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel omawia, czym jest sarmatyzm, dlaczego szlachta „przywłaszczyła” sobie mit sarmacki i jaką rolę on odgrywał. Poleca uczniom, aby zapoznali się z galerią interaktywną przedstawiającą wizerunek polskiego szlachcica i jego strój. Wspomina o zmieniającym się odbiorze sarmatyzmu, jego krytyce i rehabilitacji.

2. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Nauczyciel zapowiada, że uzupełnieniem informacji na temat mitu sarmackiego będzie film „Cechy sarmatyzmu”, który obejrzą uczniowie. Poleca, aby uczniowie wynotowywali informacje tak, aby po zakończeniu filmu mogli w parach wykonać polecenie 2: „Zaprzyjaźniona osoba prosi cię, abyś przybliżyła/przybliżył jej zagadnienie sarmatyzmu. Opowiedz jej, kim był, jak wyglądał i jak zachowywał się na co dzień sarmata. Swoją wypowiedź zamknij w 10‑15 zdaniach”. Uczniowie po obejrzeniu filmu pracują w dwójkach, wylosowana para przedstawia swoją odpowiedź. Pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać, jeśli uznają, że zabrakło jakichś informacji.

3. Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Każda z grup wykonuje polecenie 3, wynotowuje przejawy obecności kultury sarmackiej we współczesnym świecie. Przedstawiciele poszczególnych grup zgłaszają swoje propozycje, które jeden z uczniów może wypisywać na tablicy. Wspólnie je omawiają. Nauczyciel może zadać uczniom pytanie, jaki dla nich słowo „sarmatyzm” ma wydźwięk, pozytywny czy negatywny, i prosić o uzasadnienie stanowiska.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania dla utrwalenia wiedzy i umiejętności uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 2 w sekcji „Sprawdź się”, analizują ilustracje przedstawiające (lub nie) szlachciców „noszących się po polsku”. Następnie w parach wykonują ćwiczenie 5, analizując tekst źródłowy. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonywanych zadań wraz z uczniami.

2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 7: „Zaznacz fragmenty tekstów, które najprawdopodobniej wyszły spod pióra szlachcica‑sarmaty”.

Materiały pomocnicze:

T. Mańkowski, Genealogia sarmatyzmu, Warszawa 1946.

J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1983.

A. Zajączkowski, Szlachta polska. Kultura i struktura, Warszawa 1993.

Wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może polecić, aby uczniowie zapoznali się z filmami edukacyjnymi przed zajęciami; w przypadku takiego rozwiązania uczniowie w fazie realizacyjnej od razu przechodzą do wykonywania poleceń.

Spis nieopisanych ilustracji

Ćwiczenie 1 – ilustracja 1: Portret Piotra Miączyńskiego h. Suchekomnaty (1606–1661), autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.

Ćwiczenie 1 – ilustracja 2: Portret Aleksandra Zakliki Czyżowskiego (?–1761), kasztelana połanieckiego, autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.

Ćwiczenie 1 – ilustracja 3: Antoni Benedykt Lubomirski; domena publiczna, Wikimedia Commons.

Ćwiczenie 1 – ilustracja 4: Élisabeth Vigée‑Lebrun, Portret Adama Kazimierza Czartoryskiego z 1793 roku; domena publiczna, Wikimedia Commons.

Ćwiczenie 1 – ilustracja 5: Portret trumienny szlachcica o inicjałach SK SP, autor nieznany; Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie.

Ćwiczenie 1 – ilustracja 6: Ludwik Marteau, Adam Kazimierz Czartoryski; domena publiczna, Wikimedia Commons.

Ćwiczenie 6 – Cyncynat przyjmuje delegację senatorów rzymskich, mal. Alexandre Cabanel (1843); domena publiczna, Wikimedia Commons.