Dla nauczyciela

Autor: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Zaglądając do mieszczańskiego domu. Moralność pani Dulskiej, reż. Tomasz Zygadło

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Zakres rozszerzony

Lektura uzupełniająca

9) Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;

Cele operacyjne. Uczeń:

poznaje cechy twórczości Gabrieli Zapolskiej,
analizuje środki użyte do realizacji scenicznej Moralności pani Dulskiej w reż. Tomasza Zygadły,
ocenia kreacją aktorską Anny Seniuk,
charakteryzuje wybrane kreacje aktorskie,
interpretuje znaczenie wskazanych elementów scenografii do spektaklu Moralność pani Dulskiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

sztuka teatralna.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

e‑podręcznik;
komputery z dostępem do internetu dla uczniów.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie oglądają spektakl Moralność pani Dulskiej i zapoznają się z materiałem w sekcji „Przeczytaj” – udostępnionym przez nauczyciela.

Faza wprowadzająca:

Swobodne wypowiedzi uczniów na temat realizacji scenicznej Moralności pani Dulskiej w reżyserii Tomasza Zygadły. Nauczyciel może poprzedzić je pytaniami: Co sądzicie na temat spektaklu? Co zwróciło waszą uwagę? Czy teatralna postać Anieli Dulskiej, w którą wcieliła się Anna Seniuk, odpowiada waszym wyobrażeniom? Co was poruszyło, zaintrygowało w spektaklu? Czy taka wizja sceniczna utworu ma czytelne przesłanie?

Faza realizacyjna:

Podział klasy na grupy, które mają przydzielone zadania. Każda grupa korzysta z laptopa i scenicznej wersji sztuki Zapolskiej w reżyserii T. Zygadły. Nauczyciel, aby ułatwić uczniom pracę, może wskazać poszczególnym grupom odpowiednie ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.
Grupa 1. Scenografia. W jakiej przestrzeni dzieją się wydarzenia? O czym świadczy układ przedmiotów? Co o bohaterach mówi ich wygląd?
Grupa 2. Gra aktorska. Który aktor jest przekonujący w swojej roli? Co na to wpływa? Czy modulacja głosu, tempo mówienia, intonacja wpływają na odbiór postaci przez widza? W jaki sposób zaznacza się relacje między bohaterami?
Grupa 3. Muzyka, efekty akustyczne (gra na fortepianie, dźwięk hejnału mariackiego z offu). Jaka jest ich funkcja? Czy ma szczególne znaczenie w spektaklu?
Grupa 4. Aniela Dulska. Jak odbieracie postać Dulskiej granej przez Annę Seniuk? Jakie funkcje pełni taka właśnie kreacja?
Grupa 5. Kreacja postaci dzieci. Jak zachowują się Hesia, Mela i Zbyszko? Co można powiedzieć na temat tych postaci w kontekście przykładowych scen?
Grupy prezentują swoje wnioski. Nauczyciel komentuje wypowiedzi uczniów.

Faza podsumowująca:

Uczniowie wykonują indywidualnie ćw. 8 z sekcji „Sprawdź się”.
Nauczyciel podkreśla popularność i ponadczasowość tekstu Zapolskiej i wyświetla zwiastun filmu Panie Dulskie w reżyserii Filipa Bajona.

Praca domowa:

Przeczytaj fragment recenzji Tadeusza Boya‑Żeleńskiego. Zredaguj wypowiedź argumentacyjną, w której odniesiesz się do opinii Boya na temat sztuki Gabrieli Zapolskiej.

Materiały pomocnicze:

Paweł Jaskulski, Oblicza pani Dulskiej w teatrze i na ekranie, audycja K. Dydo, Stacja Kultura, Polskie Radio, 2021.
Barbara Osterloff o Gabrieli Zapolskiej, audycja A. Matula z cyklu Wakacyjna Akademia Komedii Teatralnej, Polskie Radio, 2011.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej, np. na temat wybranej kreacji aktorskiej w spektaklu Tomasza Zygadły.

Sprawdź się