Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Opozycja gęby i twarzy w Ferdydurke Witolda Gombrowicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) rozpoznaje rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna itp.) oraz określa ich funkcje w tekście;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

32) Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

przeanalizuje obraz podziałów społecznych w Ferdydurke;
wyjaśni symboliczne znaczenie gęby i twarzy w Ferdydurke;
zastosuje Gombrowiczowskie pojęcie gęby do interpretacji relacji między jednostkami i między grupami społecznymi;
wyjaśni funkcję barbaryzmów i zapożyczeń w wypowiedzi bohatera literackiego;
napisze plan dekompozycyjny tekstu naukowego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie przed lekcją przypominają sobie treść Ferdydurke Witolda Gombrowicza i przygotowują się do odpowiedzi na pytanie, jakie jest znaczenie gęby i twarzy w utworze.

Faza wprowadzająca:

Stworzenie sytuacji zachęcającej do uważnego i chętnego uczestnictwa w lekcji - zasygnalizowanie problemu zawartego w temacie lekcji. Nauczyciel prosi uczniów (mogą korzystać ze słowników online) o wyjaśnienie podanych frazeologizmów i odniesienie ich następnie do lektury Ferdydurke.
całą gębą
gęba na kłódkę
siedzieć o suchej gębie
dorobić gębę
przyprawić gębę
gęba się nie zamyka
lecieć z gębą
mieć gębę od ucha do ucha
mieć niewyparzoną gębę
mocny w gębie
na gębę coś załatwić
nie otwieraj gęby, bo ci mucha wpadnie
nie puścić pary z gęby
niebo w gębie
miód w gębie
robić z gęby cholewę
strzelić w gębę
śmiać się całą gębą
wycierać sobie gębę
włożyć coś do gęby
zapomnieć języka w gębie

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z Wprowadzeniem i sekcją „Przeczytaj”. Następnie prowadzą dyskusję związaną z pytaniami: Jakie są przyczyny wystąpienia Formy w relacjach z innym? Czy opór przed Formą jest możliwy? Dlaczego pojęcie gęby jest kluczem do Gombrowiczowskiej antropologii?
Chętna osoba wyjaśnia podziały społeczne, które zostały ukazane w Ferdydurke (klasy wyższe i niższe). Następnie nauczyciel odtwarza nagranie z sekcji multimedialnej i uczniowie w parach odpowiadają na pytania: Na czym polega bratanie się Miętusa z Walkiem? Dlaczego Miętus postanowił się bratać ze służącym?
Uczniowie zapoznają się z tekstem Jerzego Jarzębskiego Anatomia Gombrowicza. Następnie w kilkuosobowych grupach tworzą plan dekompozycyjny drugiego akapitu tekstu, ilustrujący rozszerzenie znaczenia symbolu gęby w III części Ferdydurke.

Faza podsumowująca:

Uczniowie w parach rozwiązują ćwiczenia 1‑7 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je na forum klasy. Po wyznaczonym czasie następuje wspólne omówienie wszystkich rozwiązań.
Nauczyciel prosi, aby każdy uczeń podsumował jednym zdaniem, czym jest Gombrowiczowska gęba, np: Stereotyp narzucony człowiekowi przez społeczeństwo.

Praca domowa:

Jak bratanie się Miętusa z Walkiem interpretują różne osoby: sam Walek, wuj Konstanty, ciocia, bohater? Z czego wynikają ich interpretacje? Zwróć uwagę na to, jak ci bohaterowie postrzegają świat, jakie mają przekonania, doświadczenia, przesądy i uprzedzenia.

Materiały pomocnicze:

Zdzisław Łapiński, Ja, Ferdydurke, Lublin 1985.
Jan Błoński, Forma, śmiech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu, Kraków, 1994.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się