Dla nauczyciela - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Czy przemawiania można się nauczyć?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

9) rozpoznaje elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

5) tworzy formy użytkowe: protokół, opinię, zażalenie; stosuje zwroty adresatywne, etykietę językową;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

9) stosuje retoryczne zasady kompozycyjne w tworzeniu własnego tekstu; wygłasza mowę z uwzględnieniem środków pozajęzykowych;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odróżnia elementy stałe i fakultatywne przemówień;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

syntetyzuje zasady poprawnego przygotowania przemówienia;
wskazuje najczęściej występujące błędy podczas przemówienia;
formułuje plan przemówienia na dowolny temat;
przedstawia tak zwane trzy zasady retoryki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

Nauczyciel rozpoczyna lekcję od aktywizującej zabawy. Zadaniem uczniów jest przedstawić aktualną prognozę pogody. Należy zwrócić uwagę, że nawet tak krótki tekst o charakterze informacyjnym powinien zawierać wszystkie konieczne elementy retoryczne: wstęp, rozwinięcie i zakończenie oraz środki retoryczne i językowe: zwroty grzecznościowe, wskaźniki zespolenia, konsekwentne formy gramatyczne. Taki tekst powinien odpowiadać na trzy pytania:

do kogo mówię?
o czym mówię?
w jakim celu mówię?

Po prezentacji prognozy pogody przygotowanej przez wybranych / chętnych uczniów cały zespół klasowy ocenia treść i formę tekstu. Nauczyciel informuje, że lekcja będzie poświęcona pogłębianiu umiejętności formułowania i przygotowania przemówienia o różnym przeznaczeniu i charakterze (nie tylko informacyjnym jak prognoza pogody).

Prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” i multimedium „Ilustracja interaktywna” – obie sekcje stanowią bazę wiedzy do dalszych działań o charakterze praktycznym. Następnie wykonują polecenia do multimedium.

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Film edukacyjny” i wykonują polecenia i ćwiczenia przyporządkowane do tego multimedium. Ta część lekcji przeznaczona jest na praktykę i zdobywanie umiejętności.

Faza podsumowująca

Uczniowie powracają do przygotowanych przez siebie na początku lekcji prognoz pogody. Na podstawie zdobytej na lekcji wiedzy wskazują na błędy i braki w tekście. Redagują teksty zgodnie z zasadami formułowania przemówienia. Wyniki pracy omawiają z nauczycielem.

Praca domowa:

Pomyśl o zagadnieniu, które szczególnie cię pasjonuje. Następnie przygotuj plan prezentacji i odpowiedz na pytania wymienione w multimedium „Film edukacyjny” jako pomocnicze.

Materiały dodatkowe:

Michał Kuziak, Jak mówić, rozmawiać, przemawiać?, Bielsko‑Biała 2005.
Dorota Zduńkiewicz‑Jedynak, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Ilustracja interaktywna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.