Autor: Katarzyna Lewandowska

Temat: Zapiski ,,złego” Tyrmanda. Codzienność lat 50. w Dzienniku 1954 Leopolda Tyrmanda

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• redaguje notatkę na temat codzienności lat 50.;

• bierze udział w dyskusji o życiu w latach 50.;

• wyjaśnia stosunek Tyrmanda do rzeczywistości opisanej w Dzienniku 1954;

• charakteryzuje postawy ludzi wobec systemu, korzystając z tekstu Dziennik 1954.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• rybki w akwarium;

• rozmowa kierowana.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie kilka dni przed zajęciami szukają w internecie informacji dotyczących codzienności lat 50. Przygotowują notatkę. Sala lekcyjna powinna zostać dostosowana do pracy metodą rybki w akwarium, tzn. krzesła należy ustawić w dwóch kręgach – zewnętrznym i wewnętrznym. W kręgu zewnętrznym umieszczonych zostaje pięć krzeseł, w kręgu zewnętrznym pozostałe.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i udostępnia uczniom e‑materiał.

2. Uczniowie zapoznają się z Wprowadzeniem i sekcją „Przeczytaj”.

3. Nauczyciel omawia cele lekcji i ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Rybki w akwarium. Chętne osoby zajmują dwa miejsca w wewnętrznym kręgu (pozostali uczniowie wraz z nauczycielem zajmują miejsca w kręgu zewnętrznym) i rozpoczynają rozmowę dotyczącą codzienności lat 50. Jeśli któraś z osób z zewnętrznego kręgu chciałaby coś dodać lub o coś zapytać, siada na wolnym krześle obok głównych rozmówców. Jeśli uczniowie z wewnętrznego kręgu nie znają odpowiedzi, wspiera ich nauczyciel lub ktoś z zewnętrznego kręgu.

2. Po zakończonej rozmowie uczniowie wykonują polecenie 1 z multimedium: Zapoznaj się z prezentacją. Wymień i omów problemy, z którymi zmagali się Polacy w Polsce lat pięćdziesiątych. Drugie polecenie z multimedium uczniowie wykonują w parach: Omów stosunek Leopolda Tyrmanda do otaczającej go rzeczywistości, który wyłania się z fragmentów Dziennika 1954 znajdujących się w prezentacji

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”. Dzielą się na dwie grupy. Zespół 1 zajmuje się zadaniami 1, 3, 4, 7, zespół 2 – zadaniami 2, 5, 6, 8. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie przedstawiciele grup prezentują odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel rozdaje fragmenty tekstu Leopolda Tyrmanda z książki Cywilizacja komunizmu.
   KULTURA – CZYLI NIEWIARA DOSKONAŁA Nóż, widelec i łyżka – uprościł kiedyś pewien pisarz polski – to cywilizacja. Zaś sposób posługiwania się nimi – to kultura. O ile więc nauka, sztuka, literatura stanowią w tradycyjnym rozumieniu tę część cywilizacji, którą nazywamy kulturą, to komunizm szuka bardziej precyzyjnych zaszeregowań. Dopiero sposób posługiwania się nauką, literaturą i sztuką dla swoich własnych celów jest nazywany przez komunistów kulturą. Stąd obiektywny zespół sądów, norm, kryteriów i ocen, składający się na życie kulturalne w demokracjach, nie istnieje w komunizmie i zastąpiony jest przez coś, co zwie się polityką kulturalną. Polityka kulturalna jest niezwykłą symbiozą dogmatyzmu i kaprysu. […] Polityka kulturalna jest działaniem, którego celem najwyższym jest stworzenie wiedzy o tym, jak ludzie mają myśleć i czuć. Komuniści nie posiadają tej wiedzy, lecz usiłują ją zdobyć za wszelką cenę, bez względu na ofiary materialne, na zmarnowane żywoty jednostek, na klęski rozumu, na śmieszność, jaką okrywają się na każdym kroku. […] Ktoś kto raz przyjął komunistyczną hostię, przeobraża się w świadomość bezwolną i podatną na przyjęcie stwierdzeń i zaleceń urągających najprymitywniejszym wymogom rozsądku. Odmawiający naraża się na tortury mentalne, których rozciągłości i dogłębności nie sposób jest wytłumaczyć nikomu z zewnątrz. Albowiem w żadnej dziedzinie życia koszmar bezsensu nie przejawia się z taką mocą, jak w dziedzinie myśli i twórczości umysłowej, czyli w kulturze.
   Źródło: L. Tyrmand, Cywilizacja komunizmu, Kraków 2013, s. 266, 268, 269. Nauczyciel pyta:
   - Na czym, według Tyrmanda, polega cywilizacja komunizmu?
   - Jak rozumiecie metaforę „przyjąć komunistyczną hostię”?
   - Jaka jest różnica między tymi, którzy przyjęli „komunistyczną hostię”, a tymi, którzy odmówili jej przyjęcia?
   - Jaki obraz życia i kultury wyłania się z przeczytanego fragmentu?
   - Jaki jest stosunek Tyrmanda do omawianej rzeczywistości?
   Nauczyciel weryfikuje poprawność odpowiedzi.

Praca domowa:

1. Czym różni się codzienność Polaków w latach 50. XX wieku i w czasach obecnych? Czy dostrzegasz tylko różnice, a może są również podobieństwa? Przygotuj wypowiedź pisemną na ten temat.

Materiały pomocnicze:

• M. Głowiński, Zła mowa. Jak nie dać się propagandzie?, Warszawa 2016.

• M. Mazur, O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944‑1956, Lublin 2009.

Wskazówki metodyczne

• Prezentacja multimedialna może być przez uczniów obejrzana w domu, aby na tej podstawie przygotować się do rozmowy na temat codzienności lat 50.