Autor: Marta Kulikowska

Temat: Obraz i diagnoza społeczeństwa w Granicy Zofii Nałkowskiej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przedstawia literacką biografię Justyny Bogutówny,

• charakteryzuje obraz społeczeństwa II RP przedstawiony w  Granicy,

• analizuje język bohaterów powieści, będący jednym z sygnałów nierówności społecznych,

• porównuje sytuację społeczną różnych bohaterów Granicy,

• interpretuje sposób przedstawienie kamienicy Cecylii Kolichowskiej w  Granicy jako metafory społeczeństwa.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• podająca.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Obraz i diagnoza społeczeństwa w Granicy Zofii Nałkowskiej”. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem prozy w e‑materiale: Granica. Uczniowie powinni utwór przeczytać i przygotować się do jego omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić tekst w kontekście biograficznym i/lub historycznoliterackim. Nauczyciel prosi również o wykonanie ćwiczenia nr 6 w sekcji „Sprawdź się”.

2. Przekład intersemiotyczny. Chętni lub wybrani uczniowie przygotowują wybór ilustracji korespondujących z analizowanym w lekcji fragmentem prozy: Granica. Konieczne jest przygotowanie uzasadnienia wyboru materiału ikonograficznego.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Prezentacja uczniowskiej interpretacji (przekładu intersemiotycznego) na temat utworu prozatorskiego. Wspólne omówienie prezentacji ze szczególnym uwzględnieniem mocnych stron propozycji ucznia.

2. Praca z tekstem. Nauczyciel, odwołując się do tekstu z sekcji „Przeczytaj”, rozpoczyna rozmowę na temat następujących problemów poruszonych w bloku tekstowym: gatunek dzieła (powieść społeczno‑psychologiczno‑polityczna), obraz społeczeństwa dramatycznych nierówności, przynależność bohaterów do poszczególnych warstw społecznych. Uczniowie zastanawiają się także nad możliwościami interpretacji tytułu.

3. Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Nauczyciel czyta polecenie: 1. Zapoznaj się z podstawowymi informacjami na temat społecznego zróżnicowania obywateli Polski w okresie międzywojennym. Wynotuj sfery, w których ujawniały się różnice oraz przejawy tych różnic. Zwróć uwagę na cytaty z Granicy Zofii Nałkowskiej. Rozważ, które z przedstawionych różnic i w jaki sposób są obecne w świecie przedstawionym powieści. i prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też uczniom informacji zwrotnej.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują następujące ćwiczenia interaktywne z sekcji „Sprawdź się”: 1‑5. Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.

5. Ćwiczenie, które uczniowie realizują jako ostatnie, wykonywane jest indywidualnie. Ponownie nauczyciel udostępnia uczestnikom zajęć przez platformę edukacyjną jego treść: 8. Przeanalizuj przytoczony fragment powieści, a także odwołaj się do znajomości całego utworu i na tej podstawie wyjaśnij, w jaki sposób rozwój relacji Zenona i Justyny jest determinowany przez społeczną nierówność kochanków. Nauczyciel sprawdza przez platformę udzielone odpowiedzi. Następnie zachęca uczniów do uzasadniania swoich wyborów podczas dyskusji w parach.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np. Jaką diagnozę społeczną sformułowała pisarka w swojej powieści?

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Analiza języka używanego przez bohaterów Granicy pokazuje, w jaki sposób rozwarstwienie i nierówności społeczne wpływają na komunikację językową reprezentantów poszczególnych klas socjalnych. Przeanalizuj w tym kontekście wymienione zachowania językowe. Rozstrzygnij, które z nich mogą służyć wyrażeniu przekonania nadawcy o jego wyższości nad odbiorcą w sytuacji bezpośredniej komunikacji. Zaproponuj przykłady dialogów ilustrujących każdą z rozpoznanych przez ciebie możliwości.
   Zachowania językowe:
   - Zwracanie się do kogoś per Ty.
   - Zwracanie się do kogoś za pomocą form zdrobniałych.
   - Zwracanie się do kogoś za pomocą form zgrubiałych.
   - Zwracanie się do kogoś przesadnie oficjalnie.

Materiały pomocnicze:

• Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

• Sztuka powieściopisarska Nałkowskiej. (Lata 1935‑1954), Ewa Frąckowiak‑Wiegandtowa, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk 1975.

• Lucyna Marzec, Spór o „Granicę” Zofii Nałkowskiej, Poznań 2019.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.