W cytowanych w lekcji fragmentach Granicy znajdź i wynotuj przejawy nierówności społecznych na poziomie świata przedstawionego.
R6ftvJiK9QE8V
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na wszelkie przejawy kontrastów społecznych pomiędzy bytem ludzi z warstw najuboższych a tymi, którzy w hierarchii społecznej znajdują się wyżej.
Sprawdź, czy w twojej odpowiedzi zostały uwzględnione:
przykłady konkretnych sytuacji i zachowań pokazujące, że reprezentanci niższych warstw społecznych funkcjonują w wyraźnie gorszych warunkach od tych, którzy zajmują wyższe poziomy społecznej hierarchii;
przykłady, które świadczą o podporządkowaniu ludzi z nizin społecznych ludziom o wyższym statusie.
RbQScI73qqOqy1
Ćwiczenie 2
Wykorzystując znajomość Granicy, zrekonstruuj los Justyny Bogutówny, porządkując wymienione zdarzenia jej literackiej biografii od najwcześniejszego do najpóźniejszego. Elementy do uszeregowania: 1. Pierwsze objawy kryzysu psychicznego Justyny., 2. Pogłębienie kryzysu psychicznego Justyny i konsultacje lekarskie., 3. Choroba i śmierć matki Justyny., 4. Ponowne spotkanie z Zenonem i odnowienie intymnej relacji., 5. Nalegania Zenona na leczenie szpitalne i opór Justyny., 6. Poznanie Zenona Ziembiewicza., 7. Początek romansu między Justyną a Zenonem., 8. Podjęcie pracy w sklepie bławatnym pana Torucińskiego z polecenia Elżbiety., 9. Atak Justyny na Zenona w ratuszu. Areszt., 10. Pomoc matce w czasie jej służby w Boleborzy., 11. Dzieciństwo w domu hrabiostwa Tczewskich., 12. Rozmowa z Zenonem o dziecku i aborcji., 13. Próba samobójcza., 14. Konfrontacja z Elżbietą., 15. Ciąża Justyny., 16. Otrzymanie posady w cukierni Chązowicza dzięki wstawiennictwu Elżbiety.
Wykorzystując znajomość Granicy, zrekonstruuj los Justyny Bogutówny, porządkując wymienione zdarzenia jej literackiej biografii od najwcześniejszego do najpóźniejszego. Elementy do uszeregowania: 1. Pierwsze objawy kryzysu psychicznego Justyny., 2. Pogłębienie kryzysu psychicznego Justyny i konsultacje lekarskie., 3. Choroba i śmierć matki Justyny., 4. Ponowne spotkanie z Zenonem i odnowienie intymnej relacji., 5. Nalegania Zenona na leczenie szpitalne i opór Justyny., 6. Poznanie Zenona Ziembiewicza., 7. Początek romansu między Justyną a Zenonem., 8. Podjęcie pracy w sklepie bławatnym pana Torucińskiego z polecenia Elżbiety., 9. Atak Justyny na Zenona w ratuszu. Areszt., 10. Pomoc matce w czasie jej służby w Boleborzy., 11. Dzieciństwo w domu hrabiostwa Tczewskich., 12. Rozmowa z Zenonem o dziecku i aborcji., 13. Próba samobójcza., 14. Konfrontacja z Elżbietą., 15. Ciąża Justyny., 16. Otrzymanie posady w cukierni Chązowicza dzięki wstawiennictwu Elżbiety.
Wykorzystując znajomość Granicy, zrekonstruuj los Justyny Bogutówny, porządkując wymienione zdarzenia jej literackiej biografii od najwcześniejszego do najpóźniejszego.
Pomoc matce w czasie jej służby w Boleborzy.
Atak Justyny na Zenona w ratuszu. Areszt.
Nalegania Zenona na leczenie szpitalne i opór Justyny.
Próba samobójcza.
Choroba i śmierć matki Justyny.
Ciąża Justyny.
Poznanie Zenona Ziembiewicza.
Ponowne spotkanie z Zenonem i odnowienie intymnej relacji.
Pierwsze objawy kryzysu psychicznego Justyny.
Rozmowa z Zenonem o dziecku i aborcji.
Pogłębienie kryzysu psychicznego Justyny i konsultacje lekarskie.
Dzieciństwo w domu hrabiostwa Tczewskich.
Początek romansu między Justyną a Zenonem.
Konfrontacja z Elżbietą.
Otrzymanie posady w cukierni Chązowicza dzięki wstawiennictwu Elżbiety.
Podjęcie pracy w sklepie bławatnym pana Torucińskiego z polecenia Elżbiety.
11
Ćwiczenie 3
Porównaj sytuację społeczną Justyny Bogutówny i Jasi Gołąbskiej. Wskaż podobieństwa i różnice. Sformułuj wnioski na temat miejsca obu bohaterek w hierarchii społecznej.
RnUm6UjIpiXTZ
(Uzupełnij).
Zwróć uwagę na podobieństwa ich sytuacji życiowej oraz na różnice w statusie społecznym. Określ, z czego wynikają te różnice.
Sprawdź, czy twoja odpowiedź uwzględnia fakt, że Justyna jest korzystniej usytuowana społecznie od przyjaciółki, oraz przyczyny i konsekwencje takiego stanu rzeczy.
11
Ćwiczenie 4
Przedstaw diagnozę społeczeństwa, która wyłania się z cytowanych w materiale multimedialnym słów Elżbiety Bieckiej. Określ problemy, na które wskazują przywołane przez Elżbietę konkretne przypadki mieszkańców kamienicy.
Rbc24L7EJg3lS
(Uzupełnij).
Z fragmentu opisującego ludzi spod podłogi wybierz postaci reprezentujące tę zbiorowość. Określ ich sytuację. Zastanów się, z jakimi społecznymi problemami borykają się ci bohaterowie. Porównaj ich sytuację z warunkami życia Elżbiety. Sformułuj wnioski dotyczące dystansu między obydwiema warstwami społecznymi.
Sprawdź, czy twoja odpowiedź uwzględnia konkretne fundamentalne różnice warunków bytowych i potrzeb pomiędzy reprezentantami świata „spod podłogi” i „nad podłogą”. Zweryfikuj, czy na podstawie rozpoznanych różnic zostały sformułowane wnioski uogólniające ten przykład do sytuacji całego społeczeństwa.
RyuVPpl2sZayy21
Ćwiczenie 5
Wskaż cytat, który najdobitniej wyraża zależność między kulturą klasy arystokratycznej a jej warunkami bytowymi. W razie wątpliwości uwzględnij kontekst tych wypowiedzi w powieści, korzystając z cytatów, które zostały przywołane w lekcji. Możliwe odpowiedzi: 1. „Służąca to jest zupełnie inne stworzenie, wcale nie takie samo jak każdy człowiek.”, 2. „Intuicja, z jaką umiała im dogodzić, mogła wywoływać prostą wdzięczność za to, że odgadnięte zostały ich życzenia, że sprostano ich oczekiwaniom.”, 3. „Oba te przeciwstawne i wzajemnie uzależnione światy rozłamane były na progu dzielącym kuchnię od pokojów i strzeżonym przez niezłomne postacie kamerdynera, gospodyni i lokaja Antoniego.”, 4. „Zamykał całą sprawę proces asymilacji, wprowadzenie tych treści i wartości w spokojny krwioobieg rasowego organizmu, przetwarzanie ich zgodnie z prawami przemian materii w wybredny stosunek do życia i jego spraw, w idealistyczny światopogląd powszechnej celowości i harmonii, w metafizyczne kryteria sądów moralnych.”
21
Ćwiczenie 6
Odwołując się do cytowanej wypowiedzi Elżbiety oraz do odpowiednich fragmentów powieści, wyjaśnij, w jaki sposób przedstawienie kamienicy Cecylii Kolichowskiej staje się w Granicy metaforą społeczeństwa.
Zofia NałkowskaGranica
Taki dom to jest rzecz zadziwiająca. Czy to nie szczególne, że ludzie zdecydowali się żyć na sobie warstwami? Co dla jednych jest podłogą, to dla innych staje się sufitem.
R1TUbTc8KV46y
(Uzupełnij).
3 Źródło: Zofia Nałkowska, Granica, Warszawa 1988, s. 69.
Zwróć uwagę, w jaki sposób podział kamienicy na piętra odnosi się – dosłownie i metaforycznie – do hierarchii społecznej.
Sprawdź, czy twoja odpowiedź wskazuje na analogię między piętrowym układem kamienicy a poziomami społecznej hierarchii oraz na reprezentatywność mieszkańców poszczególnych pięter dla warstw społecznych o różnym statusie. Uwzględnij w odpowiedzi możliwie najwięcej konkretów zaczerpniętych ze świata przedstawionego powieści.
31
Ćwiczenie 7
Przeanalizuj przytoczony fragment powieści, a także odwołaj się do znajomości całego utworu i na tej podstawie wyjaśnij, w jaki sposób rozwój relacji Zenona i Justyny jest determinowany przez społeczną nierówność kochanków.
Zofia NałkowskaGranica
Zenon odsunął się trochę i z głęboką przykrością spytał: – To w Boleborzy nie wypłacili ci wszystkiego? Justyna poważnie zaprzeczyła głową. – Nie, drugie tyle jeszcze zostało. Ale pani powiedziała, że zaraz odeśle, żeby jej tylko z miasta napisać adres, gdzie ma odesłać. – Poczekaj – powiedział prędko myśląc – jutro nie, lepiej pojutrze, żebyś tu przyszła o tej samej porze, to będę ci mógł oddać te pieniądze. Będziesz w mieście? Justyna powiedziała, że może przyjść w poniedziałek, jak będzie tędy znowu wracała z targu. [...] – No więc w poniedziałek pamiętaj, o tej samej porze tu do mnie wstąpisz i ja to załatwię. Nie ma sensu, żebyś czekała i miała tu kłopoty, kiedy ci się pieniądze należą. Dziś mogę ci dać tylko trochę. – Teraz to nie pilne – powiedziała – bo teraz mam i gdzie spać, i co jeść. Tylko z początku było mi ciężko, teraz nie. Uśmiechnęła się i z wdzięcznością na niego popatrzyła. Jej młoda twarz nie zbrzydła od płaczu, tylko zrobiła się pełniejsza i różowa. Jasne, proste i suche włosy zesypywały się na czoło i skronie, jak dawniej. – A ja wiedziałam, że się wrócisz – powiedziała z cichą radością – Ciągle o tobie wtedy myślałam, nawet w sam dzień maminej śmierci mi się śniłeś. Wiedziałam, że się wrócisz, że już nie będę taka sama na świecie. Teraz znowu ona przysunęła się i przytuliła do niego. – No co mi powiesz, Zenon, co mi powiesz. Nie było ci nic żal, jak wtedy pojechałeś z Boleborzy, co, no powiedz! Nie było ci żal? – Było mi żal, naturalnie – odpowiedział. – Tylko widzisz, Justyno, teraz już wiele rzeczy się zmieniło, już dzisiaj... Chciał mówić dalej, ale nie mógł. Justyna dawnym, znajomym gestem objęła go mocno w pasie obiema rękami i małą głowę z całej siły przyciskała mu do piersi. – Ty mój kochany – mówiła – ty mój kochany, jak już ty jesteś, to już teraz wszystko jest dobrze. Była bardzo stęskniona, udręczona i kochająca, była znowu miła, dobra i młoda. Nie mógł jej odepchnąć i już nie chciał. [...] Wystarczyło pociągnąć ją głębiej na to łóżko hotelowe, duże i płaskie, wygniecione przez wszelką cudzą, nieważną, przelotną miłość. Odchodziła szczęśliwa, śmiejąca się na przemian i przerażona. [...] Zenon nie zapomniał dać jej trochę pieniędzy, chociaż powiedziała znowu, że teraz wcale nie są jej potrzebne, bo wszystko ma. Wzięła z ziemi swój koszyk, ale jeszcze ode drzwi wróciła, by go pożegnać. – To w poniedziałek przyjść, prawda? – spytała nieśmiało. – Tak, naturalnie – odrzekł. Odeszła wreszcie do tego swego jakiegoś malutkiego, nieznanego, żałosnego życia, a Zenon został sam.
4 Źródło: Zofia Nałkowska, Granica, Warszawa 1988, s. 101–102.
RV1xLWhhzFjOr
(Uzupełnij).
Rozpoznaj w tej relacji takie odczucia, myśli i działania (w tym językowe), w których przejawia się przewaga jednej ze stron nad drugą.
Zwróć uwagę na to, w jaki sposób zachowania Zenona wobec Justyny oraz sposób, w jaki przeżywa i analizuje on tę relację, wynikają z jego społecznej przewagi nad dziewczyną, a zarazem ujawniają wyższościowy stosunek mężczyzny do kochanki.
311
Ćwiczenie 8
W przywoływanych w lekcji fragmentach Granicy znajdź, nazwij i skomentuj (wyjaśniając, w jaki sposób działają) wartościujące elementy językowe, które odzwierciedlają nierówności społeczne. Jeśli jakiś zabieg występuje wielokrotnie, wybierz jeden cytat, którym go zilustrujesz.
Zwróć uwagę na wszelkie elementy językowe (pojedyncze słowa i całe wyrażenia), które ujawniają negatywny, oparty na poczuciu wyższości stosunek osoby mówiącej do ludzi znajdujących się na niższych od niej poziomach społecznej hierarchii.
Sprawdź, czy twoja odpowiedź uwzględnia: epitety nacechowane negatywnie lub wskazujące na relację opartą na nadrzędności‑podrzędności osób, grę słów, antytezy, wyszukane słownictwo.
Praca domowa
Analiza języka używanego przez bohaterów Granicy pokazuje, w jaki sposób rozwarstwienie i nierówności społeczne wpływają na komunikację językową reprezentantów poszczególnych klas socjalnych. Przeanalizuj w tym kontekście wymienione zachowania językowe. Rozstrzygnij, które z nich mogą służyć wyrażeniu przekonania nadawcy o jego wyższości nad odbiorcą w sytuacji bezpośredniej komunikacji. Zaproponuj przykłady dialogów ilustrujących każdą z rozpoznanych przez ciebie możliwości.
Zachowania językowe:
Zwracanie się do kogoś per Ty.
Zwracanie się do kogoś za pomocą form zdrobniałych.
Zwracanie się do kogoś za pomocą form zgrubiałych.