Scenariusz zajęć

Autor: Wioleta Kopek‑Putała

Przedmiot: chemia

Temat: Nomenklatura alkenów

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, ksylenów) na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów cyklicznych i aromatycznych) na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych (grupowych) lub uproszczonych; rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw; podaje nazwy systematyczne fluorowcopochodnych węglowodorów na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) na podstawie nazw systematycznych.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia zasady nazewnictwa systematycznego alkenów;

• określa nazwę systematyczną dowolnego alkenu;

• konstruuje wzór alkenu na podstawie nazwy;

• wnioskuje, czy zaproponowana nazwa alkenu jest poprawna.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• modelowanie;

• technika bateria;

• technika zadań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie. Nauczyciel opowiada uczniom o konieczności stosowania ujednoliconych nazw związków organicznych, uzmysławiając, że podobnie jak w życiu, czasami nawet jedna różna litera ma kolosalne znaczenie i może oznaczać coś innego (np. bdb i db jako oznaczenia ocen szkolnych). Następnie wspólnie z uczniami przypomina o alkanach, jako ważnej grupie związków organicznych, będącej podstawą nazewnictwa innych grup związków organicznych.

2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

3. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Następnie zadaje kilka zadań, na które uczniowie udzielają odpowiedzi pisząc je na komputerach w aplikacjach do testowania. Następnie aplikacja podaje informacje do ucznia o poprawnej lub niepoprawnej odpowiedzi na pytania (zakres zagadnienia: budowa alkenów, różnice pomiędzy alkenami a alkanami, nazewnictwo alkanów)

• Czy alkeny należą do węglowodorów nasyconych czy nienasyconych?

• Ułóż we właściwej kolejności szereg homologiczny alkanów o nazwach zwyczajowych - butan, etan, metan, propan.

• Czy podany sposób numeracji łańcucha głównego jest poprawny?

• Czy podany sposób numeracji łańcucha głównego jest poprawny?

4. Finalna ocena wiedzy wyjściowej może być przedstawiona w postaci grafiki, której liczba wyświetlonych atomów węgla będzie symbolizowała poziom opanowanej wiedzy.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na cztery grupy. Prosi uczniów pierwszej grupy, aby podali pięć cyfr od 1‑9 (będą to miejsca, w których przyłączone będą podstawniki), (czynność tę wykonują trzy razy, cyfry w każdym zestawie mogą się raz powtórzyć). Drugą grupę prosi, aby wylosowali po jednej z kart na wzór tradycyjnych kart do gry (na kartach narysowane są np. wzory podstawników - CH=CH-, CHIndeks dolny 3₃CH=CHCHIndeks dolny 2₂-,  CHIndeks dolny 3₃-, CHIndeks dolny 3₃CHIndeks dolny 2₂CHIndeks dolny 2₂CHIndeks dolny 2₂-), (czynność tę wykonują trzy razy, karty mogą się powtarzać). Trzecią grupę prosi, aby do wylosowanych kart z poprzedniej grupy dopasowali nazwy tych podstawników. Uczniowie czwartej grupy mają podać pięć cyfr od 1‑5 (będą to mnożniki – „co to za mnożniki, do czego będą służyć”?). 

2. Uczniowie pracują z e‑materiałem, poznając zasady nazewnictwa alkenów.

3. Następnie otrzymują od nauczyciela modele kulkowo‑pręcikowe oraz notatki z poprzedniego zadania i na ich podstawie mają zbudować z modeli lub narysować na arkuszu papieru A4 cząsteczkę alkenu według notatek. Jedna z grup może projektować i nazywać węglowodory o najdłuższych atomach węgla, inna o największej liczbie podstawników jednego rodzaju, inna o największej liczbie podstawników różnego rodzaju, a następnie należy je nazwać. Wyniki swojej pracy grupy przekazują do sprawdzenia grupie będącej w najbliższym sąsiedztwie. W przypadku wątpliwości przedstawiciel grupy wyjaśniają, dlaczego grupa zdecydowała się na taką nazwę.

4. Nauczyciel odsyła uczniów do gry edukacyjnej – praca w parach. Uczniowie zapoznają się z poleceniem i wykonują zadanie.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. sykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu, daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętny uczeń z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie na planszy z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co 5‑10% zaznaczają małymi samoprzylepnymi kolorowymi karteczkami w jakim stopniu opanowali zagadnienia, wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. W przypadku, gdy bateria nie jest naładowana w 100%, zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie lątwe...

• Dziś nauczyłam/łem się...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Medium można zastosować podczas lekcji powtórzeniowej lub do podsumowania wiadomości z lekcji lub do przyswojenia materiału podczas nieobecności ucznia na lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje karty z podstawnikami, arkusze papieru A4, modele kulkowo‑pręcikowe, małe samoprzylepne kolorowe karteczki.