Dla nauczyciela

Autor: Marzenna Śliwka

Przedmiot: Język polski

Temat: Funkcje diabła w tekstach kultury, czyli czy diabeł jest zawsze straszny? Igraszki z diabłem, reż. Tadeusz Lis

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;
Lektura obowiązkowa
10) Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty);
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
7) określa przemiany konwencji i ich przenikanie się w utworach literackich; rozpoznaje odmiany synkretyzmu (rodzajowego, gatunkowego) oraz interpretuje jego znaczenie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

  • wskazuje ludowe i chrześcijańskie źródła motywu diabła,

  • analizuje ewolucję wizerunku diabła w kulturze,

  • określa funkcje, jakie pełni motyw diabła w różnych tekstach kultury,

  • wskazuje ludowe elementy w spektaklu Igraszki z diabłem Tadeusza Lisa,

  • analizuje fragmenty Boskiej komedii Dantego,

  • utrwala znajomość związków frazeologicznych.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel udostępnia uczniom materiał (sekcja „Przeczytaj”).

  2. Uczniowie oglądają spektakl telewizyjny Igraszki z diabłem w reżyserii Tadeusza Lisa.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel zapoznaje młodzież z tematem i celami lekcji.

  2. Prowadzący zadaje pytania: Kim jest diabeł? Jakie ma zadanie? Czy możecie wskazać przykłady wykorzystania motywu diabła w popkulturze? Dlaczego ten motyw jest tak popularny?
    Uczniowie podają tytuły filmów, gier, utworów muzycznych. Uzasadniają popularność motywu.

Faza realizacyjna:

  1. Wspólne oglądanie prezentacji Diabli nadali… Krótka historia diabła (sekcja: „Prezentacja multimedialna”). Uczniowie wykonują w parach polecenia 1 i 2.

  2. Uczniowie dzielą się refleksjami, ewentualnie uzupełniają informacje. Nauczyciel może zadać pytania: W jaki sposób rozpoczęła się diabelska historia? Jak ludzie wyobrażali sobie piekielne demony? Jaki mieli stosunek do diabła? Czy znacie utwory literackie, w których wykorzystany został motyw diabła?

  3. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” (1–7). Po upływie określonego czasu chętni uczniowie przedstawiają wnioski.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel prezentuje film The Devil`s Three Faces w reż. Briana A. Pavlaca. Uczniowie dzielą się refleksjami na temat filmu i lekcji. Nauczyciel może uzupełnić wypowiedzi uczniów krótkim podsumowaniem, np.: Popularność motywu diabła w literaturze i sztuce można uzasadnić próbą odpowiedzi na pytanie, skąd bierze się na świecie zło. Postać szatana w różnych religiach przedstawiana jest jako przewrotna istota dążąca do zdemoralizowania człowieka. Diabeł jest personifikacją zła, przeciwieństwem Boga. W literaturze ludowej jest z reguły oswajana poprzez pokazanie diabła w komicznym, groteskowym świetle.

Praca domowa:

  1. Przeczytaj tekst Zbigniewa Herberta Diabeł. Jaki jest diabeł w wierszu, a jaki w tradycji? Zinterpretuj utwór.

Materiały pomocnicze:

  • Film The Devil`s Three Faces w reż. Briana A. Pavlaca, dostępny w internecie.

  • Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2021.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się