Autor: Karolina Stojek‑Sawicka

Przedmiot: Historia

Temat: W drodze na szczyty. Przejęcie władzy przez Stalina

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa

zakres podstawowy

XL. Narodziny i rozwój totalitaryzmów w okresie międzywojennym

Uczeń:

1) wyjaśnia genezę powstania państwa sowieckiego i charakteryzuje jego politykę wewnętrzną i zagraniczną w okresie międzywojennym.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• analizuje, w jaki sposób Stalin przejął władzę w ZSRS;

• ocenia metody stosowane przez Stalina w czasie walki o władzę po śmierci Lenina;

• omawia znaczenie kultu jednostki na przykładzie ZSRS w czasach Stalina.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

• elementy dramy,

• burza mózgów,

• dyskusja.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery/tablety z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• flipcharty i markery.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Uczniowie na wcześniejszej lekcji dostali zadanie do przygotowania: siedem par wylosowało rosyjskich działaczy partyjnych, którzy brali aktywny udział w walce o władzę po śmierci Lenina. Wylosowani działacze partyjni to: Józef Stalin, Lew Trocki, Nikołaj Bucharin, Lew Kamieniew, Aleksiej Rykow, Michaił Tomski, Grigorij Zinowjew. Uczniowie w parach (osoby chętne lub wyznaczone przez nauczyciela) przygotowali w domu – na podstawie różnych źródeł – swoje wystąpienie przed działaczami partyjnymi, w którym będą się starali przekonać swoich kolegów, by na nich zagłosowali. Przemowy te powinny uwzględniać takie aspekty jak: charakter osoby, którą się reprezentuje, związki z Leninem, popularność w partii, działalność na rzecz zwycięstwa rewolucji w poprzednich latach, doświadczenie w organach partyjnych i państwowych oraz program.

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel przedstawia uczniom cel lekcji: Na lekcji dowiecie się, w jaki sposób Józef Stalin doszedł do władzy po śmierci Lenina. Zapoznacie się też z jego konkurentami do władzy i ocenicie, jakie były ich „słabości”, które umożliwiły Stalinowi zwycięstwo.

2. Nauczyciel przypomina uczniom o zadaniu, które otrzymali na poprzednich zajęciach.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie wezmą udział w lekcji z elementami dramy. Odegrają mianowicie zebranie partii komunistycznej w ZSRS w czasie walki o władzę po śmierci Lenina. Zaznacza, że takie zebranie nie miało w rzeczywistości miejsca.

2. Nauczyciel prosi pary, które przygotowywały swoje wystąpienia, aby ustaliły kolejność, w jakiej będą je prezentować. Informuje uczniów, że każda para ma 2–3 minuty na swoje wystąpienie.

3. Uczniowie w ustalonej kolejności przedstawiają swoje „programy partyjne” przed pozostałymi członkami klasy i nauczycielem.

4. Po wszystkich wystąpieniach pozostała część klasy, mająca odgrywać działaczy partyjnych, głosuje na tego kandydata, który wydał jej się najbardziej odpowiednią osobą do przejęcia władzy po śmierci Lenina. Można głosować na kartkach w sposób tajny i anonimowy.

5. Nauczyciel zlicza głosy i ogłasza wynik głosowania. Następnie zadaje uczniom pytanie: Dlaczego ta osoba (lub te osoby, bo kilka osób mogło uzyskać ten sam wynik) nie przejęła jednak władzy w ZSRS po śmierci Lenina? Co o tym zdecydowało? Jeśli w głosowaniu zwyciężył Stalin, to prowadzący powinien zadać pytanie: Dlaczego odniósł on sukces, choć był jednym z najmniej znanych i rozpoznawalnych działaczy?

6. Uczniowie zgłaszają swoje propozycje odnośnie do tego, jakie były „słabości” i błędy przeciwników Stalina, a jakie atuty Stalina w walce o władzę. Wybrany uczeń notuje propozycje klasy na tablicy.

7. Następnie nauczyciel zapowiada, że obejrzą film o kulcie jednostki. Prosi uczniów, aby zwracali uwagę na to, co można uznać za fakty, a co za oceny (np. słowa nacechowane uczuciowo) i wynotowywali te elementy w dwóch kolumnach. Po obejrzeniu filmu kilku uczniów (wskazanych przez nauczyciela lub ochotników) zgłasza swoje propozycje, które inny uczeń zapisuje na tablicy.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby podsumowali metody, za pomocą których Stalin doszedł do władzy (eliminacja przeciwników, tworzenie sojuszy przeciw wybranej jednostce, zmiana frontów, zdrada swoich niedawnych sojuszników itd.).

2. Nauczyciel prosi, aby uczniowie podali przykłady, w jaki sposób w dzisiejszych czasach dochodzi się do władzy. Czy w niektórych państwach nadal wykorzystuje się metody, które stosował Stalin (choć na mniejszą skalę)? Czy wiedzą, które państwa i ich przywódcy wzorowali się na Stalinie?

3. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania:

• Co na zajęciach wydało wam się ważne i ciekawe?

• Co było łatwe, a co trudne?

• Jak możecie wykorzystać wiadomości, które dziś zdobyliście?

Chętni lub wybrani uczniowie podsumowują zajęcia.

Praca domowa:

Na podstawie filmu o kulcie jednostki odpowiedz na pytanie: Jaką rolę kult jednostki odgrywał w ZSRS i jaki miał wpływ na życie przeciętnego obywatela radzieckiego? Zwróć uwagę na wszechobecność różnych przejawów tego kultu, a także na fakt, że niekoniecznie wszyscy musieli znajdować się pod jego wpływem.

Materiały pomocnicze:

Allan Bullock, Hitler i Stalin. Żywoty równoległe, cz. 1, PIW, Bellona, Warszawa 1994.

Fenomen Stalina, wybór Aleksander Proskurin, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989.

Peter Oxley, Russia 1855‑1991. From Tsars to Commisars, University Press, London 2001.

Edward Radziński, Apokalipsa Koby. Wspomnienia przyjaciela Stalina, Magnum, Warszawa 2012.

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. Melania Sobańska‑Bondaruk, Stanisław Lenard Bogusz, PWN, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

Multimedium bazowe wykorzystane jako zadanie domowe do analizy roli i znaczenia kultu jednostki w ZSRS oraz jego wpływu na życie przeciętnego obywatela radzieckiego.