Dla nauczyciela - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Bolesna rzeczywistość międzywojennej Polski w wierszu Władysława Broniewskiego Ulica Miła.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje obywatelskie;
kompetencjew w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje wiersz Władysława Broniewskiego pt. Ulica Miła;
analizuje funkcje zastosowanych w wierszu środków wyrazu artystycznego;
rozpoznaje i opisuje problemy społeczne dwudziestolecia międzywojennego;
rozpoznaje funkcjonalne konteksty tekstów literackich.

Strategie nauczania:

konstruktywizm,
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

metoda poglądowa;
rozmowa kierowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem literackim.

Formy zajęć

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;
fotografie.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

Uwaga: realizacja materiału może zostać zaplanowana na dwie godziny lekcyjne. Nauczyciel może też wybrać niektóre działania.

1. Uczniowie zapoznają się z fragmentem wypowiedzi Mieczysława Orłowicza umieszczonej w Krótkim ilustrowanym przewodniku po Warszawie z 1922 roku i podają własne przykłady nazw ulic pozostających w sprzeczności z ich rzeczywistym obrazem. Zastanawiają się, dlaczego tak jest.

2. Chętni uczniowie omawiają dwie wybrane przez siebie fotografie tej samej przestrzeni miasta, na obu ukazane jest ono na zasadzie kontrastu, np.: nędza – poprawa warunków życia, brzydota – piękno, dawne – współczesne.

3. Nauczyciel proponuje wysłuchanie wiersza Ulica Miła w wykonaniu Władysława Broniewskiego albo w wersji zespołu Paręsłów. Następnie zadaje pytanie:

Co w wierszu Władysława Broniewskiego Ulica Miła pozwala uzasadnić określenie go „minireportażem” z warszawskiej ulicy początku lat 30.?

Uczniowie dostrzegają realizm tekstu i specyficzny, autorski charakter obserwacji, mocne osadzenie utworu w ówczesnych realiach i topografii miasta.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” oraz z audiobookiem i zapisują odpowiedzi na pytania:

Kto mieszkał na warszawskim Muranowie w okresie międzywojennym?
Jaki był klimat tej dzielnicy?
Jakie były największe problemy społeczności mieszkającej na Pawiej, Gęsiej, Twardej, Świętojerskiej i Franciszkańskiej, Miłej, Nalewkach?

2. Uczniowie opisują klimat warszawskiego Muranowa. Podają przyczyny trudnej sytuacji społeczeństwa w dwudziestoleciu międzywojennym.

3. Uczniowie analizują wiersz Władysława Broniewskiego Ulica Miła – wykonują ćw. 2 i 3 z sekcji „Sprawdź się”:

rozpoznają konstrukcje tekstu i grę słów (Ulica Miła nie jest miła);
określają znaczenie tych zabiegów, ich funkcję w budowaniu wymowy utworu poetyckiego;
rozpoznają paronomazję i określają jej funkcję.

4. Nauczyciel zadaje pytanie:

Dlaczego badacze literatury zaliczają wiersz Władysława Broniewskiego Ulica Miła do nurtu ciemnej liryki depresji?

Uczniowie na podstawie wiersza wyjaśniają swoje rozumienie tego twierdzenia.

5. Nauczyciel dzieli klasę na trzy zespoły. W każdym uczniowie pracują z tekstem poetyckim Władysława Broniewskiego Ulica Miła, rozwiązując wskazane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.

Uczniowie porównują swoje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie zapoznają się z fragmentem wypowiedzi Hanny Arendt, która w studium O rewolucji definiuje nędzę:

Uczniowie na podstawie omawianych tekstów komentują to stwierdzenie, cytują właściwe fragmenty wiersza i prozy.

3. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy i rozdaje kartki z fragmentem tekstu naukowego.

Uczniowie z pierwszej grupy skupiają się na problematyce społecznej opisanej w tekście, w drugiej natomiast na zjawiskach kulturowych. W obu grupach uczniowie analizują też kwestie gospodarcze (ekonomiczne). Po zakończeniu ćwiczenia wymieniają się spostrzeżeniami.

Leszek Pułka Hołota, masa, tłum
Powieściowe obrazy dewastacji pejzażu przez przemysł wypełniają wiele stron Hutnika Artura Gruszeckiego, Ziemi obiecanej Władysława Reymonta czy Ludzi bezdomnych Żeromskiego. Przeciwstawienie przez Stanisława Brzozowskiego „stopnia rozwoju technicznego, ekonomicznego, kulturalnego i politycznego” proletariatu „cząstkowości” kultury stanowej było zbyt powierzchowne. Jak można sądzić na podstawie wspomnianych tekstów, walka o naturę nie była kaprysem przyrodników i estetów, lecz wyborem wizji kultury, w której człowiek stanowi jeden z elementów różnorodnego świata, nie zaś żadną ideową „dominantę”. Wojujący marksizm Brzozowskiego (na szczęście chwilowy) oddaje jednak ducha czasu, przywołując opinię o „nadnaturalnej mocy twórczej człowieka”. Przez chwilę autor Idei uważał „niesamoistność” bytu człowieka w naturze za niezgodną z jego „prawdziwym stanowiskiem” w świecie. Niestety (dla natury), marksiści sądzili tak aż do końca lat osiemdziesiątych XX wieku, czego doświadczyliśmy na własnej przyrodzie.
Dość łatwo to wytłumaczyć. Dzielnice przyfabryczne budowano pospiesznie, bez oglądania się na ekosystemy. Po wtóre animatorzy ruchu robotniczego zbyt często utrzymywali proletariat w przekonaniu, iż aktywność wobec natury, proces jej przetwarzania stanowią źródło bogacenia się jej właścicieli. Sporadycznie spotkamy opinie, że przetwarzanie natury to również jej pielęgnacja. Tylko w zawodach rolniczych obcowanie z naturą poprzez pracę nosiło znamiona twórczości. Można też przypuścić, że idea harmonijnego współbycia z naturą była dla pokolenia Brzozowskich synonimem pasywizmu poznawczego. Tęsknota do przyrody stała się z biegiem lat inspiracją nowych gestów kulturowych, takich jak robotnicze gry i zabawy podczas majówek.
Ludwik Krzywicki pisał o procesie rozpadu poczucia więzi jako o utracie dotychczas używanych znaków kultury. W drapieżnie urbanizowanych miastach szybko zanikły pierwotne związki z rytmem natury. Autentyzmu i oryginalności kultury ludowej „domyślano się” w oddaleniu „ujednostajnionego trybu życia miast”.
Próbą budowy mitu oswajającego „zanik dawnej rozmaitości” była sakralizacja przestrzeni przedmieścia, przestrzeni robotniczej kontrkultury, obszaru swoistych obrzędów wcielających naturę do kamiennego pejzażu miast. Rozgrywające się tu wydarzenia niezmiernie rzadko spełniają wątki utopijnego myślenia – jeżeli tak, to według sentymentalnych (romansowych) i charakterystycznych wzorów kultury popularnej (i literatury brukowej), którym hołdował proletariat.
3 Źródło: Leszek Pułka, Hołota, masa, tłum, Wrocław 1996.

Praca domowa:

Zadanie domowe z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

Nagranie wiersza w wykonaniu poety w Narodowym Archiwum Cyfrowym.
Piosenka zespołu Paresłów – Ulica Miła, płyta Broniewski.
Animowany film na podstawie opowiadania Brunona Schulza Ulica Krokodyli w reżyserii braci Stephena i Timothiego Quaynów.
Urszula Glensk, Historia słabych. Reportaż i życie w dwudziestoleciu (1918–1939), Kraków 2014.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium

Uczniowie wybrane fragmenty multimedium bazowego mogą mówić własnymi słowami i skonfrontować swoje uwagi z innym tekstem naukowym oraz z wiedzą wyniesioną z lekcji historii.