Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Katastrofizm pokolenia 1920 na przykładzie Widm Tadeusza Gajcego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

opisuje sytuację liryczną w poemacie Widma Tadeusza Gajcego,
charakteryzuje podmiot liryczny poematu w kontekście wydarzeń historycznych, które były jego udziałem,
wskazuje funkcję środków stylistycznych zastosowanych przez autora,
dokonuje interpretacji fragmentów poematu Widma.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
podająca.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Katastrofizm pokolenia 1920 na przykładzie Widm Tadeusza Gajcego”. Prosi uczestników zajęć o rozwiązanie ćwiczenia nr 4 z sekcji „Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji „Przeczytaj”.
Przekład intersemiotyczy. Chętni uczniowie przygotowują interpretację utworu poetyckiego w e‑materiale: Widma, wykorzystując wybrane środki artystycznego wyrazu (np. grafika, kolaż, impresja muzyczna, film). Nauczyciel poleca uczniom, by czytając fragmenty poematu Gajcego, zwrócili uwagę na obecne w nim groteskowe obrazy, figury i stworzenia, które mogą zostać wykorzystane w tworzeniu pracy wizualnej (plastycznej lub multimedialnej).

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

Odczytanie tekstu literackiego z elementami interpretacji aktorskiej. Wybrana przed lekcją osoba prezentuje recytację utworu Widma. Tłem mogą być prezentacje wizualne przygotowane przez innych uczniów, a jeśli są rozbudowane i wymagają komentarza, nauczyciel poświęca na nie więcej czasu ze wstępnej fazy lekcji.
Praca z multimedium. Uczniowie w zespołach dwuosobowych wykonują polecenie: Zapoznaj się z mapą myśli ukazującą językową kreację obrazowania katastroficznego w Widmach Tadeusza Gajcego. Zredaguj 9–10‑zdaniową wypowiedź, w której opiszesz cechy obrazowania katastroficznego. Wspólnie rozwiązują zadanie.
Ćwiczenie umiejętności. Uczniowie pracują indywidualnie i rozwiązują ćwiczenia nr 1, 2, 3. Po wykonaniu zadania nauczyciel wyświetla na tablicy wybrane odpowiedzi i następuje ich omówienie.
Uczniowie rozwiązują zadania 5‑8 w sekcji „Sprawdź się”. Po wyznaczonym czasie nauczyciel razem z uczniami omawia poprawność wykonanych ćwiczeń.
Uczniowie pracują w parach. Analizują treść zadania 9 „Wyjaśnij, na czym polega groteska w poemacie Widma. Jak sądzisz, dlaczego poeta posłużył się właśnie tą kategorią estetyczną?”, dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane grupy omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.

Faza podsumowująca:

W dyskusji podsumowującej lekcję uczniowie odpowiadają na zadane przez nauczyciela pytania:
- Jakich środków używa poeta, by nakreślić katastroficzną wizję przyszłości? W jakim celu posługuje się groteską? Jeśli uczniowie znają już inne utwory poetów pokolenia 1920, nauczyciel może zapytać: czym różni się sposób obrazowania zastosowany przez Gajcego od tego, którym posłużył się K.K. Baczyński lub T. Różewicz?

Praca domowa:

Napisz analizę i interpretację Widm Tadeusza Gajcego.

Materiały pomocnicze:

Słownik literatury polskiej XX wieku. Red. Alina Brodzka i in. Wrocław 1992. [tu: katastrofizm]
Ewa Suliborska‑Rymkiewicz, Tadeusz Gaycy, czyli próba przezwyciężenia katastrofizmu, „Prace Polonistyczne” 1967, nr 23.
Tadeusz Gajcy – pesymizm w poezji, radość w życiu, audycja Polskiego Radia.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się