Autorka: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: O trudnej sztuce porozumienia. „Na wieży Babel” Wisławy Szymborskiej.

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989r.;

2) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów. akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: Spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze współczesnej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturowej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• odczytuje główną myśl tekstów literackich,

• wyszukuje i selekcjonuje informacje w tekstach literackich,

• analizuje funkcjonowanie motywu kulturowego (pomieszanie języków) w tekstach kultury,

• dostrzega wartości uniwersalne literatury.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa kierowana,

• przekład intersemiotyczny,

• metoda ćwiczeń przedmiotowych,

• samokształcenie.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• samokształcenie,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,

• zasoby multimedialne zawarte w e materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• reprodukcje,

• lektury szkolne.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

Nauczyciel z wyprzedzeniem dzieli zespół uczniów na trzy grupy i prosi o przygotowanie na podstawie dowolnych źródeł mini‑referatów na temat trzech obrazów: Bronisław Linke, Czerwony autobus; Edward Hopper, Nocne marki; Banksy, mural (policjant przeszukujący dziewczynkę). Opisują zdarzenie i miejsce, postacie oraz ich zachowanie.

Faza wstępna

1. Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od rozmowy o sytuacjach życiowych, w których uczniowie próbowali zaradzić brakowi porozumienia. Uczestnicy zajęć swobodnie opowiadają o swoich przeżyciach. Udzielają odpowiedzi na pytanie nauczyciela, czy takie sytuacje ułatwiają funkcjonowanie w społeczeństwie.

2. Nauczyciel prosi przedstawicieli zespołów o zreferowanie efektów swojego samokształcenia. Wskazani uczniowie wygłaszają minireferaty o obrazach i sytuacjach na nich ukazanych (miejsce, postacie, zachowania). Uczniowie dostrzegają, że wszystkie analizowane obrazy ukazują przede wszystkim brak porozumienia ludzi, alienację jednostek w tłumie. Są zrealizowane w różnym czasie, różnymi technikami.

3. Przedstawienie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z fragmentem Księgi Rodzaju o budowaniu wieży Babel oraz z wierszem Wisławy Szymborskiej Na wieży Babel.

2. Uczniowie, wykorzystując informacje o schemacie Romana Jakobsona (e‑materiały), tworzą własny schemat do wiersza Wisławy Szymborskiej. W tym celu ustalają pytania do każdej części schematu, a następnie odpowiadają na nie pisemnie. W ich notatkach powinny się znaleźć informacje o tym:

• kim jest nadawca?

• kim odbiorca wiersza?

• czego dotyczy desygnat, czyli wycinek rzeczywistości wykreowanej przez Wisławę Szymborską?

• jaki jest kontakt między nadawcą i odbiorcą?

• co jest kodem w wierszu (swoistym akcie komunikacji)?

• co jest komunikatem?

3. Wskazywani uczniowie rozwiązują kolejne ćwiczenia interaktywne dotyczące wiersza, szczególnie ćwiczenie 1, 2, 3, i 4. Realizacje zadań przedstawiają na forum klasy. Nauczyciel komentuje udzielone odpowiedzi, w razie konieczności uzupełnia je.

4. Uczniowie rozwiązują ćwiczenie 6. Po ustaleniu nazw zastosowanych środków artystycznego wyrazu nauczyciel rozmawia z uczniami o funkcji tych zabiegów językowych w wierszu Wisławy Szymborskiej.

5. Uczniowie wykonują ćwiczenie 7. Wymieniają się spostrzeżeniami. Realizacje zadania porównują z piramidą potrzeb ludzkich według Abrahama Maslowa. Komentują swoje wypowiedzi, dostrzegając, że najważniejsza dla ludzi jest potrzeba samorozwoju, uznania i przynależności, a do ich zaspokojenia konieczne jest porozumiewanie się.

6. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytanie: Jak mówić, żeby wszyscy się słuchali i rozumieli?

Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami o zasadach skutecznej komunikacji. Ustalają rejestr rad i wskazówek ułatwiających porozumiewanie się.

7. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów. Wybrany uczeń formułuje wniosek. Przykład:

Warto zastanawiać się nad sposobami komunikowania się, snuć na ten temat refleksje. Stawiać pytania:

Zadanie domowe:

Nauczyciel przedstawia uczniom temat zadania domowego:

Wykorzystując schemat aktu komunikacji Romana Jakobsona, zapisz w nim wszystkie możliwe, twoim zdaniem, zakłócenia przebiegu językowego porozumiewania się ludzi. Swoje odpowiedzi sformułuj w związku z wszystkimi sześcioma elementami schematu.

Wykonując to zadanie, możesz skorzystać z arkusza egzaminacyjnego z roku 2018. W pierwszej części arkusza maturalnego z języka polskiego znajduje się fragment wypowiedzi Wojciecha Bonowicza Profesja stulecia i wiązka zadań krótkiej odpowiedzi, w tym streszczenie logiczne. Na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z łatwością odnajdziesz ten arkusz i schemat odpowiedzi do wskazanych zadań o braku komunikacji między ludźmi (www.cke.edu.pl).

Materiały pomocnicze:

Chantal ST‑Hilaire, Dyskusja bez kłótni, Warszawa 2015.

H. Norman Wright, Sztuka porozumiewania się, Warszawa 1996.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie na podstawie schematu R. Jakobsona przygotowują scenki ilustrujące zastosowanie różnych funkcji języka.