Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Panteizm Spinozy

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe.

Cele lekcji. Uczeń:

• pozna stanowisko panteistyczne Barucha Spinozy;

• dokona analizy wybranych fragmentów Etyki oraz Listów Spinozy;

• przeanalizuje panteizm Spinozy w kontekście problemów współczesności.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm;

• nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• drama;

• praca z tekstem;

• quiz.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Przed lekcją nauczyciel udostępnia uczniom na platformie materiał „Panteizm Spinozy”. Uczniowie mają za zadanie przygotować odpowiedź na pytanie zawarte w sekcji „Przeczytaj”: Dlaczego głoszony przez filozofa panteizm wzbudzał wrogość ówczesnej Europy?

2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z medium w sekcji „Audiobook”.

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący zajęcia loguje się na platformie. Na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika wyświetla temat lekcji, następnie omawia cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel odczytuje pytanie znajdujące się we wprowadzeniu do e‑materiału wyświetlonego na tablicy: Czym jest Bóg‑Przyroda oraz w jaki sposób przejawia się jego boskość? Prosi uczniów, aby w parach rozpoczęli wstępną dyskusję na ten temat. Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami na forum, a wybrana osoba zapisuje najważniejsze spostrzeżenia i wnioski z dyskusji na tablicy.

3. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: Stanowisko panteistyczne Barucha Spinozy.

Faza realizacyjna:

1. Drama. Uczniowie dzielą się na zespoły 4‑osobowe. Następnie nauczyciel informuje, że w dalszej pracy będą wykorzystywać metodę dramy w odniesieniu do tematu lekcji, ilustrując problem: XVII‑wieczna Europa wrogiem Spinozy.
   Każdy zespół ma przygotować krótki reportaż bądź fragment programu informacyjnego, bądź inne źródło po uzgodnieniu z nauczycielem. Uczniowie wcielają się w różne role:
   - dziennikarza‑komentatora, który jest przede wszystkim odpowidzialny za merytoryczną informację,
   - dziennikarza przeprowadzającego wywiad, który powinien zadać interesujące pytania,
   - osoby, z którą będzie przeprowadzany wywiad, która powinna się wczuć w odgrywaną postać.
   Uczniowie powinni uwzględnić osadzanie sytuacji na osi czasu (mogą to zrobić w merytorycznym wprowadzeniu). Nauczyciel wyznacza ramy czasowe na przygotowanie, po którym następuje odegranie wybranych ról. Na koniec następuje podsumowanie przez nauczyciela oraz w razie potrzeby uzupełnienie przedstawianych informacji.

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji „Audiobook”. Uczniowie po zapoznaniu się z nim dzielą się na grupy i przygotowują odpowiedzi na pytania: Zastanów się nad następującymi zagadnieniami:
   — grupa 1: W jaki sposób stanowisko panteistyczne wpływa na nasze rozumienie przyrody/natury oraz miejsce człowieka w niej samej?
   — grupa 2: Czy panteizm Spinozy możemy połączyć z zagadnieniami z zakresu ekologii, takimi jak: dbanie o zasoby naturalne, ograniczenie emisji dwutlenku węgla, zmniejszenie produkcji plastiku?
   — grupa 3: Jakie znaczenie może mieć stanowisko panteistyczne w kontekście rozważań o relacjach zachodzących między ludźmi i innymi gatunkami?
   Po upływie ustalonego wcześniej czasu przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycje odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do nich lub je uzupełniają. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem zadania, udzielając uczniom informacji zwrotnej.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Nauczyciel, korzystając z tablicy interaktywnej lub rzutnika, wyświetla treść ćwiczenia nr 4. Uczniowie pracują nad odpowiedziami indywidualnie. Następnie nauczyciel sprawdza w panelu użytkownika udzielone odpowiedzi i omawia je z uczniami.

4. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 5‑8. Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany uczeń odczytuje cele lekcji, a następnie wszyscy wspólnie omawiają: co udało się osiągnąć, do czego warto wrócić, czego nie udało się zrealizować i dlaczego.

2. Uczniowie, na podstawie wiedzy zdobytej przed lekcją oraz podczas lekcji, układają trzy zadania quizowe związane z tematem zajęć, które następnie dają do rozwiązania wybranej osobie z klasy. W ten sposób utrwalają zdobytą wiedzę i umiejętności.

Praca domowa:

1. Wybierz i opisz jeden przykład (z literatury, teatru, kina lub sztuk pięknych), który może być ilustracją do wybranego przez ciebie pojęcia, które poznałeś w sekcji „Przeczytaj”.

Materiały pomocnicze:

• Damásio António, W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg, tłum. J. Szczepański, Poznań 2005.

• Baruch Spinoza, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. Ignacy Myślicki, Warszawa 2010.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Audiobook” i przygotowują do niego pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego treści.