Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Obraz rodziny w poezji Tadeusza Różewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

9) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Lektura obowiązkowa

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

określa, na czym polega różnica relacji podmiotu lirycznego z rodzicami w wierszach Ale kto zobaczy… oraz Ojciec.
wyjaśnia, w jaki sposób zostaje ukazana cielesność i psychika bohaterów lirycznych wierszy Różewicza.
wskazuje funkcje środków stylistycznych w utworach Ale kto zobaczy… i Ojciec.
wyjaśnia, w jakim celu Różewicz zamieścił wiersze Ale kto zobaczy… i Ojciec w różnych tomach poetyckich.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
analiza materiału źródłowego (porównawcza);
praca z tekstem.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do lekcji. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z filmem edukacyjnym w e‑materiale Obraz rodziny w poezji Tadeusza Różewicza. Uczniowie powinni także przeczytać wiersze Ale kto zobaczy… i Ojciec, które znajdują się w sekcji „Sprawdź się”.

Faza wprowadzająca:

Lekcja rozpoczyna się od odczytania przez nauczyciela lub wybranych uczniów obu wierszy Różewicza zamieszczonych w e‑materiale. Nauczyciel pyta uczniów o ich pierwsze wrażenia po zapoznaniu się z utworami poetyckimi. Prosi, by zwrócili uwagę na oszczędną formę językową wierszy i zastanowili się nad jej wpływem na odbiór tekstów. Uczniowie wypowiadają się swobodnie.
Później nauczyciel zadaje pytanie: dlaczego i w jaki sposób Różewicz opisuje w wierszach relacje rodzinne? Czy ważne jest, że mogą to być wiersze autobiograficzne? Na tym etapie lekcji uczniowie odpowiadają intuicyjnie, pytania wrócą w podsumowaniu zajęć.
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą pracowali w dwóch grupach. Grupa pierwsza będzie analizowała wiersz Ale kto zobaczy…, grupa druga wiersz Ojciec. Podsumowaniem pracy grup będzie analiza porównawcza.
Nauczyciel poleca, by każda grupa stworzyła mapę myśli, na której znajdą się podstawowe informacje na temat analizowanego wiersza. Pomocne mogą się okazać pytania: Kto mówi? Czy podmiot liryczny się ujawnia? Kto jest bohaterem wiersza? W jakiej sytuacji został opisany bohater? Jakie cechy nosi bohater?
Następnie nauczyciel poleca, by grupy rozpoczęły pracę od wykonania poleceń towarzyszących filmowi edukacyjnemu. Uczniowie odpowiadając na pytania, mogą odtwarzać fragmenty filmu obejrzanego w domu. Później nauczyciel prosi przedstawicieli każdej z grup, by zaprezentowali swoje odpowiedzi. Uczniowie porównują je, ewentualnie uzupełniają.
W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie w grupach wykonują ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” związane z analizowanym przez grupę wierszem.
Grupa 1: 1–2, 4–6
Grupa 2: 1–6.
Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele grup prezentują odpowiedzi. Grupy słuchają się nawzajem, próbują znaleźć podobieństwa i różnice omawianych wierszy.

Faza podsumowująca:

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.
W podsumowaniu zajęć nauczyciel wraca do pytań postawionych na początku: dlaczego i w jaki sposób Różewicz opisuje w wierszach relacje rodzinne? Czy ważne jest, że mogą to być wiersze autobiograficzne? Uczniowie odpowiadają tym razem w kontekście przeanalizowanych wierszy.

Praca domowa:

Praca domowa z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Skrendo, Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji, Kraków 2002.
Piotr Śliwiński, Różewicz: notatki do lektury, „Megaron. Kurier Czytelniczy” 1999, nr 59.
Stanisław Gębala, Oczy matki i suche oczy poety, „Twórczość” 2000, nr 4.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się