Autor: Joanna Oparek

Temat: Fenomen Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna biografię autora legendarnej powieści Władca Pierścieni;

• scharakteryzuje formę słynnej powieści J.R.R. Tolkiena;

• przeanalizuje źródła bogactwa treściowego i znaczeniowego Władcy Pierścieni.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• ranking argumentów;

• Mapa Czytelników dzieł Tolkiena

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę o przyczynach popularności dzieła Tolkiena Władca Pierścieni, które jest czytane w milionach egzemplarzy od lat 60. Nauczyciel pyta uczniów, czy znają powieść Tolkiena. Jeśli tak, skąd wzięło się ich zainteresowanie i w jakim stopniu przyczyniła się do tego adaptacja filmowa powieści.

2. Prowadzący zajęcia może przedstawić uczniom zjawisko rozlicznych fanklubów powieści Tolkiena (spotkań zafascynowanych światem Śródziemia czytelników, często odbywanych przy cydrze i świeżych grzybach – przysmaku Hobbitów). Może też zaznaczyć, że powieść uważana była za kultową na długo zanim powstała słynna adaptacja Petera Jacksona, choć filmy z serii Władca Pierścieni i Hobbit uczyniły Tolkiena autorem globalnym i przyniosły mu popularność wśród nowych pokoleń.

3. Nauczyciel może zainteresować uczniów informacją, że pierwszą adaptację filmową, już w latach 60., planowali członkowie zespołu The Beatles. Reżyserem miał być Stanley Kubrick, Paul McCartney miał zagrać Frodo, a George Harrison Gandalfa. Tolkien nie wyraził zgody na realizację tego pomysłu.

4. Nauczyciel może także zaznaczyć, że świat Śródziemia był i pozostaje inspiracją wielu gier i animacji.

5. Nauczyciel zwraca uczniom uwagę na fakt, że pierwsza powieść fantasy, tak inspirująca dla popkultury, wciąż pozostaje tematem rozpraw naukowych, badających jej głębię, bogactwo i złożoność. Bywa nazywana Iliadą naszych czasów, bywa też uznawana za dzieło głęboko chrześcijańskie. Fascynuje teoretyków literatury i lingwistów, etnologów i antropologów kulturowych.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel stawia pytanie o fenomen Władcy Pierścieni, co stanowi temat zajęć.

2. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, zaznaczając, że należy rozróżnić fenomen powieści jako niezwykłego dzieła literackiego i fenomen jej popularności.

3. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel może uzupełnić treść e‑materiału, podkreślając rolę języka w powieści i bogactwo inspiracji stworzonego przez Tolkiena legendarium. Może zaznaczyć, że Tolkien jeszcze przed wojną zaczął wymyślać własne języki, bazując na znajomości fińskiego i walijskiego, jak również na językach anglosaskich i skandynawskich. Z listów Tolkiena dowiadujemy się, że rozpoczął od przekształcania języka fińskiego w nowy język zwany qenya i twórczego przekształcanie mitologii fińskiej w oryginalne dzieło literackie. Punktem wyjścia dla stworzenia Tolkienowskiego świata była próba przerobienia fragmentów Kalevali – arcydzieła literatury fińskiej, wielkiej skarbnicy fińskich mitów. Był to wstęp do pracy nad Silmarillionem – zbiorem legend o stworzeniu świata, który nazwał Śródziemiem. Pierwsze wersje opowieści z tego zbioru powstały w roku 1917, a praca nad nimi trwała do końca życia pisarza. W zbiorze pojawiły się wymyślone przez Tolkiena języki i opowieści odwołujące się do mitów i eposów. Pewne elementy świata przedstawionego i archetypy postaci zostały zaczerpnięte (i w twórczy sposób przekształcone) z epickiego poematu staroangielskiego Beowulf, inne z dawnych sag nordyjskich, czy Pieśni Nibelungów. Potencjalni wydawcy uznali dzieło za zbyt skomplikowane i zbyt wymagające dla czytelnika, choć podobno jeden z nich stwierdził, że jest „kopalnią, z której można korzystać przy pisaniu dalszych książek”. Tę sugestię Tolkien wykorzystał, pisząc Hobbita i Władcę Pierścieni.

3. Uczniowie zapoznają się z „Ilustracją interaktywną” i wykonują polecenie 1 (Zapoznaj się z fragmentami „Władcy Pierścieni” w multimedium. Scharakteryzuj powieść jako gatunek fantasy.). Nauczyciel prosi chętną osobę o podanie odpowiedzi, a innych uczniów o rozwinięcie i skomentowanie.

4. Uczniowie przechodzą do polecenia 2 (J.R.R. Tokien stworzył niezwykle bogaty świat powieści. Na jej potrzeby opracował nawet język. Przygotuj argumenty w dyskusji nad fenomenem „Władcy Pierścieni”.) Nauczyciel dzieli uczniów na kilkuosobowe zespoły i daje im czas na przygotowanie argumentów. Każdy zespół wybiera przedstawiciela i przedstawia swoją argumentację. Argumenty, które zostały przywołane w wypowiedziach przedstawicieli zespołów, zostają zapisane na tablicy. Nauczyciel proponuje uczniom stworzenie rankingu argumentów (zaczynając od tych, które powtarzały się najczęściej). Nauczyciel komentuje ranking stworzony przez uczniów.

5. Nauczyciel proponuje uczniom stworzenie Mapy Czytelników dzieła Tolkiena – różnych grup odbiorów, zainteresowanych różnorodnymi aspektami powieści (np. młodzież, teoretycy literatury, lingwiści, etnolodzy, etycy). Przy każdej grupie odbiorców uczniowie wypisują interesujące dla niej aspekty dzieła Tolkiena

6. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook” i wykonują polecenie 1 (Zapoznaj się z treścią audiobooka, a następnie scharakteryzuj budowę świata przedstawionego we „Władcy Pierścieni”.) Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, a nauczyciel uzupełnia i komentuje.

7. Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie myśli zawartej w „Audiobooku” na temat problematyki „Władcy Pierścieni”: „To m.in. problem wyboru określonych wartości, w imię których można ponosić największe wyrzeczenia. Wywodzą się one z dwu źródeł: pierwszym jest chrześcijaństwo, drugim – tradycja rycerska, niosąca takie wartości, jak wierność, męstwo, sprawiedliwość. Dzieło Tolkiena pokazuje też siłę tkwiącą w naszej tradycji kulturowej, co więcej: zachęca nas do tego, byśmy tej tradycji byli wierni”.

8. Nauczyciel może dopowiedzieć, że choć we Władcy Pierścieni nie ma bezpośrednich nawiązań do Boga ani religii (w liście do syna Tolkien napisał, że zrobił to świadomie, starając się, by element religijny został wchłonięty przez opowieść), zauważalne są typowo chrześcijańskie motywy: walka dobra i zła, bezinteresowna ofiara oraz uniwersalne pytania o sens życia i śmierci.

9. Nauczyciel przechodzi do polecenia 2 (Jakie problemy egzystencjalne pojawiają się we „Władcy Pierścieni”? Scharakteryzuj je i zapisz przykłady z lektury.) Uczniowie mogą wykonać polecenie wspólnie, podając propozycje, dyskutując o nich z nauczycielem i znajdując przykłady z lektury. Propozycje i cytaty zostają zapisane na tablicy.

10. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenie 1. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, nauczyciel ocenia.

11. Nauczyciel robi, krótki wstęp do ćwiczenia 2, mówiąc, że Tolkien tworząc świat Śródziemia, sięgnął do archetypów, czyli obrazów od zawsze obecnych w naszej kulturze. I tak, np. Gandalf to archetyp mędrca, proroka obdarzonego mocą, który przynosi ludziom obietnicę Królestwa. Nauczyciel może dodać jako ciekawostkę, że niektórzy badacze powieści zauważają, że postać ta przypomina Chrystusa. Oddaje swoje życie w ofierze i doznaje przemiany po powrocie od bram śmierci. Przed „śmiercią” nazywa się Gandalf Szary, a „zmartwychwstając”, staje się Gandalfem Białym, obdarzonym głębszą mądrością.

12. Uczniowie dobierają się w pary i przystępują do wykonania ćwiczenia 2 (Uzupełnij wypowiedzi na temat archetypów i symboliki w powieści „Władca Pierścieni”.). Wybrana osoba prezentuje odpowiedzi, nauczyciel ocenia.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie źródeł bogactwa treściowego i znaczeniowego Władcy Pierścieni i uzupełnia jego wypowiedź.

2. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie, co – ich zdaniem – powoduje, że powieść stała się tak popularna, nawet wśród czytelników, którzy nie analizują jej złożoności. Po wysłuchaniu odpowiedzi nauczyciel wskazuje na uniwersalne przesłanie powieści, która jest wyrazem wiary w dobro, przyjaźń, solidarność, wartość poświęcenia się dla innych.

3. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Sięgnij do publikacji stworzonych wokół Śródziemia – słowników, leksykonów, atlasów, map, przybliżających czytelnikowi języki, wierzenia, historię i zwyczaje poszczególnych ludów Śródziemia. Przygotuj wypowiedź pisemną dotyczącą postrzegania Śródziemia.

2. Stwórz zmitologizowane drzewo genealogiczne własnej rodziny (określ, kto reprezentuje archetypy – np. mędrca, matki, bohatera, buntownika).

Materiały pomocnicze:

• Władca Pierścieni reż. Peter Jackson

• Humphrey Carpenter, J.R.R. Tolkien: wizjoner i marzyciel, przeł. A. Sylwanowicz, Warszawa 1997.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Ilustracja interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.