Autorka: Marzenna Śliwka

Temat: „Na pole” czy „na dwór”? Polszczyzna regionalna na wybranych przykładach

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele lekcji. Uczeń:

• dostrzega różnicę między gwarą a dialektem,

• analizuje zjawiska fonetyczne charakterystyczne dla polszczyzny różnych regionów kraju,

• wskazuje charakterystyczne cechy wymowy warszawskiej oraz krakowsko‑poznańskiej,

• ocenia wpływ używania regionalizmów na skuteczność komunikacji między ludźmi.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał „Na pole” czy „na dwór”? Polszczyzna regionalna na wybranych przykładach. Prosi uczestników zajęć o rozwiązanie ćw. 1 i 2 z sekcji „Sprawdź się” na podstawie treści w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Praca z multimedium. Wprowadzeniem do lekcji jest wykład profesora Miodka zamieszczony w sekcji „Film”. Po obejrzeniu uczniowie dzielą się spostrzeżeniami, odnosząc się do obserwacji z życia.

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia 4, 6, 7, 8 (sekcja „Sprawdź się”). Następuje krótkie omówienie wykonanych zadań.

2. Praca z tablicą multimedialną. Uczniowie zapisują na kartkach inicjały najstarszych członków swojej rodziny. Następnie nauczyciel prosi uczniów o zaznaczenie na interaktywnej mapie (przyklejenie kartek), skąd pochodzą najstarsi członkowie rodziny. Warto przyjrzeć się efektowi ćwiczenia. Uczniowie wyciągają wnioski dotyczące ich korzeni, dzielą się ciekawostkami na temat języka, jakim posługują się członkowie ich rodzin.

3. Nauczyciel zadaje pytania: Czy zaskoczyły was jakieś określenia, sformułowania? Jakie różnice zauważacie między językiem, którego używacie, a językiem starszych osób z waszych rodzin?

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy fragment wypowiedzi profesora Jerzego Bralczyka: Przez długi czas dla mnie powiedzieć »ty bucu« znaczyło mniej więcej tyle, co »ty bufonie« czy »ty bubku nadęty«. Na szczęście, wytłumaczono mi, że w Krakowie raczej nie powinienem się tak wyrażać. Regionalizmy warto więc poznawać również po to, aby nie narazić się na nieprzyjemności („Gazeta Krakowska”, 17.09.2010). Prowadzący zadaje pytanie: Czy zgadzacie się z tą opinią? Uczniowie wypowiadają się, budując argumentację. Wnioski z wypowiedzi zostają zapisane w formie notatki.

Praca domowa:

1. Przeprowadź wywiad z najstarszymi osobami w rodzinie. Zachęć je do wypowiedzi na temat słownictwa charakterystycznego dla regionu, z którego pochodzą. Sporządź słowniczek ciekawych słów i zwrotów.

Materiały pomocnicze:

• Marian Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 2002.

• Bogusław Dunaj, Maciej Rak (red.), Polszczyzna mówiona ogólna i regionalna. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Kraków 2009.

• Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich, Kraków 2019.

Wskazówki metodyczne

• Aby uatrakcyjnić kolejne zajęcia i zainteresować tematem, można zaproponować uczniom wykonanie zadania domowego w formie quizu „Czy rozumiesz, o czym mowa?” (z wykorzystaniem dowolnej aplikacji multimedialnej).