Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Nie znać języka swego hańbą oczywistą. Walka o czystość języka w czasach oświecenia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przeanalizuje czynniki wpływające negatywnie na stan polszczyzny w XVIII wieku;

• pozna założenia polityki językowej reformatorów oświeceniowych;

• rozróżni sposoby propagowania pożądanych wzorców językowych w publicystyce oświecenia.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel kładzie na biurku różne przedmioty codziennego użytku. Będą potrzebne podczas lekcji do tworzenia opisów.

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie wybierają jeden przedmiot spośród przyniesionych przez nauczyciela i redagują jego opis. Nauczyciel prosi, by uczniowie w ławkach wymienili się swoimi opisami i ocenili te wypowiedzi (sprawdzili ewentualne błędy). Po wykonaniu zadania pyta uczniów, czym jest - ich zdaniem - czystość języka.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji, podaje cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, by podzieli się na dwie grupy. Informuje, że będą uczestniczyć w dyskusji związanej z tematem lekcji „Nie znać języka swego hańbą oczywistą”. Wyjaśnia, że ten typ dyskusji określany jest jako akwarium.
   Pierwsza grupa siada w kręgu i dyskutuje na zadany temat (jeśli uczniowie nie potrafią sami znaleźć argumentów, nauczyciel może na początku naprowadzić uczniów). Nauczyciel wyjaśnia, że w tym samym czasie druga grupa zajmuje miejsca dookoła i obserwuje przebieg dyskusji. Jej zadaniem jest analiza doboru i skuteczności argumentów, przestrzegania zasad i ogólnego przebiegu rozmowy. Nauczyciel wyznacza dokładny czas dyskusji.

2. Po dyskusji nauczyciel prowadzi z uczniami rozmowę na temat epoki oświecenia, w której odwołuje się krótko do wydarzeń historycznych i obyczajowości epoki. Następnie uczniowie skupiają się na języku tej epoki - zapoznają się z sekcjami „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

3. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych. Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie na podstawie audiobooka notują, które gatunki literackie i zabiegi artystyczne wykorzystywali reformatorzy. Następnie wypisują główne cele oświeceniowych reformatorów.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Praca domowa z e‑materiału: Na podstawie fragmentu rozprawy Hugona Kołłątaja Stan oświecenia w Polsce... wyjaśnij wpływ języka na stosunki społeczne w epoce oświecenia.

Materiały pomocnicze:

• Klimowicz Mieczysław, Oświecenie, Warszawa 1999.

• P. Cazin, Satyryk (rozdział V), [w:] tegoż, Książę Biskup Warmiński Ignacy Krasicki (1735–1801), oprac. Zbigniew Goliński, tłum. Michał Mroziński, wyd. II, Olsztyn 1986.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.