Autor: Paweł Kaniowski

Temat: Świadomość – kultura – społeczeństwo. Psychoanaliza Freuda jako naturalistyczna antropologia i filozofia społeczna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Przeanalizujesz fragmenty Kultury jako źródła cierpień Zygmunta Freuda.

• Zastanowisz się nad rolą mechanizmów psychicznych w życiu człowieka.

• Przeanalizujesz rolę kultury w kształtowaniu świadomości człowieka.

• Wyjaśnisz, na czym polega konflikt popędów i kultury.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pojmuje rolę filozofii jako fundamentalnego składnika dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

• dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków;

• rozpoznaje związki między filozofią a innymi działami kultury europejskiej, zwłaszcza między filozofią a sztuką (w tym literaturą piękną), religią i nauką.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• audiobook;

• praca z multimedium;

• rozmowa kierowana.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel loguje się na platformie i na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika wyświetla stronę tytułową e‑materiału. Następnie prosi wybraną osobę o odczytanie tematu lekcji oraz celów. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

2. Dyskusja wprowadzająca. Za pomocą raportu dostępnego w panelu użytkownika nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Następnie inicjuje rozmowę kierowaną na podstawie pytań zawartych we wprowadzeniu:
   - Jaka jest relacja między psychiką człowieka a kulturą, w której żyje?
   - Czy natura człowieka w pełni wyraża się w tworzonej przez niego kulturze?
   - Czy kultura to sztuczny twór, który krępuje naszą prawdziwą naturę?

Faza realizacyjna:

1. Dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Czy kultura jest źródłem cierpienia? Następnie rozdaje uczniom po jednej kartce w kolorze zielonym lub żółtym (w ten sposób dzieli klasę na grupy) i mówi, że na kartkach zielonych mają być zapisane argumenty za, a na żółtych argumenty przeciw.
   Zbiera kartki, a następnie odczytuje na przemian argumenty i kontrargumenty. Uczniowie odnoszą się do każdego z nich, w czasie dyskusji mogą też podawać dodatkowe argumenty i kontrargumenty. Nauczyciel jako moderator może pytać, czy wszyscy się zgadzają z danym stanowiskiem lub też zadawać pytania naprowadzające.
   Po wyczerpaniu argumentów nauczyciel wraz z uczniami podsumowuje dyskusję. Pyta, czy uczniowie pod jej wpływem zmienili swoje zdanie.

2. Praca z multimedium. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy i każdej z nich przydziela jedno zadanie.
   - Grupa 1: Zapoznajcie się z audiobookiem, a następnie wyjaśnijcie związek między stopniem rozwoju kultury a systemem represji i siły stłumień.
   - Grupa 2: Wyjaśnijcie własnymi słowami, na czym polega tytułowy konflikt popędów i kultury.
   Po zakończeniu realizacji zadania przedstawiciele drużyn prezentują odpowiedzi na forum klasy.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenia od 1 do 7 z zakładki „Sprawdź się”. Wskazane osoby prezentują rozwiązania na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego się uczniowie nauczyli?

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Kołakowski L., Psychoanalityczna teoria kultury, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2012.

• Dybel P., Freuda sen o kulturze, Warszawa 1996.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Audiobook” do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania.