Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Etyka, estetyka i etykieta językowa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• uczestniczy w dyskusji na temat grzeczności językowej;

• wyjaśnia, czym różnią się od siebie etyka słowa, estetyka i etykieta językowa;

• wymienia elementy decydujące o estetyce słowa;

• analizuje najczęstsze błędy popełniane w wypowiedziach;

• podaje przykłady łamania etyki słowa;

• wyjaśnia, czym jest netykieta.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć. Podaje cytat z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
   Grzeczność nie jest rzeczą małą:
   Kiedy się człowiek uczy ważyć, jak przystało,
   Drugich wiek, urodzenie, cnoty, obyczaje,
   Wtenczas i swoją ważność zarazem poznaje:
   Jak na szalach, żebyśmy nasz ciężar poznali,
   Musim kogoś posadzić na przeciwnej szali.
   Uczniowie rozpoczynają dyskusję na temat tego, jak rozumieją grzeczność językową i dlaczego powinno się ją stosować. Warto ją zacząć od tego, że w czasach Mickiewicza starsi uczyli młodych grzeczności. Uczniowie powinni się zastanowić, czy dziś rodzice/dziadkowie dają im przykład językowej poprawności i prawią im takie nauki jak Sędzia z przytoczonego cytatu.
   Warto również na początek wypracować definicję grzeczności językowej jako zbioru przyjętych w danej kulturze form językowych zachowań, przyporządkowanych określonym sytuacjom pozajęzykowym, które dotyczą między innymi powitań, pożegnań, podziękowań, życzeń, gratulacji, próśb. Uczniowie tworzą zbiór sformułowań, które należy użyć w danej sytuacji w stosunku do odbiorcy.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel zadaje uczniom pytania:
   - Czym różnią się od siebie etyka słowa, estetyka i etykieta językowa?
   - Jakie są najczęstsze błędy popełniane w wypowiedziach?
   - Jakie elementy decydują o estetyce słowa?
   - Kto i w jaki sposób może łamać etykę słowa?

2. Nauczyciel pyta uczniów, czym jest netykieta i czy ją stosują. Następnie głośno odtwarza nagranie z sekcji „Audiobook”. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z wyjaśnieniami trudniejszych wyrazów z tekstu. Następnie w parach wykonują polecenia 1 i 3. Praca z poleceniem 2 może przybrać formę dyskusji.

3. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych (1‑7). Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie lekcji nauczyciel prosi uczniów o stworzenie mapy myśli jako podsumowanie omawianych zagadnień. Wybrani lub chętni uczniowie wypisują swoje propozycje na tablicy. W ramach podsumowania wszyscy uczestnicy lekcji biorą udział w omówieniu zgromadzonych zapisów.

2. Nauczyciel kończy zajęcia informacją o tym, że akty mowy wyrażające emocje negatywne nie są łamaniem etykiety językowej. Są bowiem sytuacje, gdy musimy przedstawić negatywną ocenę efektu czyjegoś działania. Należy pamiętać, że można to zrobić z zachowaniem zasad grzeczności językowej. Na przykład nauczyciel ocenia pracę ucznia i – według postawionych kryteriów – praca zasługuje na negatywną ocenę. Ocena ta może być wyrażona z poszanowaniem zasad grzeczności językowej.

Praca domowa:

1. Napisz mail do profesora uczelni z informacją o niemożności uczestniczenia w zajęciach odbywających się następnego dnia.
   Ćwiczenie 8

Materiały pomocnicze:

• Małgorzata Marcjanik, Proces przewartościowania polskiej grzeczności językowej , [w:]: Język trzeciego tysiąclecia II, pod red. G. Szpili. Kraków 2002, s. 391‑396.

• Anna Dąbrowska, Akty etykiety językowej wyrażające brak zgody z opinią rozmówcy, [w:] Język a kultura, tom 6: Polska etykieta językowa, pod red. J. Anusiewicza i M. Marcjanik. Wrocław 1992, s. 115‑120.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.