Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Marginesy rzeczywistości, peryferie języka. Świat poetycki Mirona Białoszewskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;

6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Lektura obowiązkowa

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

8) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję, kontaminację, metonimię, synekdochę, synestezję, odmiany inwersji, gradację; określa ich funkcje;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozpoznaje prozodyczne elementy stylu: akcent, intonacja, dynamika, rytmizacja i określa ich funkcje w tekście;

6) rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny (dzieła literackiego, autora) oraz styl typowy (gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki) i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyróżnia środki artystyczne funkcjonujące na różnych poziomach systemu języka,
wskazuje i nazywa środki artystyczne typowe dla stylu poetyckiego Mirona Białoszewskiego,
wyjaśnia, w jakim celu Miron Białoszewski wykorzystywał gry językowe.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z medium w sekcji „Film”, uczniowie zapoznają się także z treściami w sekcji „Przeczytaj”.
Nauczyciel przygotowuje Karuzelę z madonnami w interpretacji Ewy Demarczyk.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel we wstępie do lekcji zapoznaje uczniów z cechami stylu poetyckiego Mirona Białoszewskiego. Może do tego celu wykorzystać schemat zamieszczony w sekcji „Film” oraz wprowadzenie do e‑materiału.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla tekst Karuzeli z madonnami M. Białoszewskiego (sekcja „Film”) i prosi, by uczniowie śledzili tekst, słuchając jego interpretacji w wykonaniu Ewy Demarczyk. Następnie pyta uczniów o ich wrażenia, zarówno dotyczące tekstu Białoszewskiego, jak i wykonania Demarczyk. Pyta: Co zwróciło waszą uwagę w wierszu? Czy jego interpretacja odpowiada nastrojowi tekstu? Uczniowie wypowiadają się swobodnie, a następnie wykonują wspólnie ćw. 2 z tej sekcji. Mogą posiłkować zamieszczonym w niej także schematem.
Prowadzący odtwarza wykład dr Elizy Kąckiej dotyczący sposobów postrzegania rzeczywistości oraz jej opisywania w wierszach Mirona Białoszewskiego. Uczniowie w parach wykonują polecenia 1 i 2 towarzyszące filmowi.
Uczniowie dzielą się na trzy grupy, zadaniem każdej z nich będzie wykonanie innych ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”. Grupa 1: ćw. 1, 2 i 3 (związane z wierszem Wypadek z gramatyki); grupa 2: ćw. 4, 5 i 6 (związane z wierszem Mit osobisty); grupa 3: ćw. 7 i 8 (związane z wierszami Ballada o zejściu do sklepu i Studium klucza). Później liderzy grup przedstawiają ustalone w zespołach odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.
W podsumowaniu zajęć uczniowie zbierają wnioski wypracowane w grupach. Nauczyciel zadaje pytanie: jak Miron Białoszewski postrzega i odtwarza w swoich utworach rzeczywistość? Czy określenia: marginesy, peryferia rzeczywistości oddają jej charakter? Uczniowie wymieniają się opiniami, a wnioski notują w zeszytach.

Praca domowa:

Przeanalizuj plakat Fundacji Loesje. Napisz notatkę na ok. 100–150 słów, w której wyjaśnisz, jakie zabiegi typowe dla poezji Mirona Białoszewskiego zastosowali twórcy tego plakatu.

Materiały pomocnicze:

Anna Sobolewska, Maksymalnie udana egzystencja. Szkice o życiu i twórczości Mirona Białoszewskiego, Warszawa 1997.
Miron Białoszewski, Finezje literackie, 2/5. O zabawach językowych u Białoszewskiego, Ninateka,
Tomasz Kunz, „Ja: pole do przepisu”. Miron Białoszewski, czyli literatura jako forma istnienia, Teksty Drugie 2006/5.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać schemat dotyczący warsztatu poetyckiego Mirona Białoszewskiego do pracy z tekstami poety podczas innych lekcji lub w pracy samodzielnej.

Sprawdź się