Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Skutki podbojów rzymskich. Niewolnictwo

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.

Uczeń:

1. charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje rozwój systemu niewolniczego w ramach imperium rzymskiego,

• porównuje sytuację niewolników w Rzymie i innych państwach świata starożytnego,

• wyjaśnia przyczyny wyjątkowego znaczenia instytucji niewolnictwa w gospodarce rzymskiej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• analiza tekstu źródłowego,

• dyskusja dydaktyczna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• projektor.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom, aby przypomnieli sobie podstawowe informacje na temat zjawiska niewolnictwa w świecie starożytnym w epokach poprzedzających wielką ekspansję rzymską.

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celu lekcji oraz ustalenie kryteriów sukcesu.

2. Na początek nauczyciel prosi uczniów o przywołanie głównych faktów odnośnie do niewolnictwa w świecie antycznym przed powstaniem Imperium Romanum. Chodzi tu o wskazanie przez nich, że było to zjawisko z jednej strony powszechne, z drugiej – odgrywało raczej marginalną rolę w funkcjonowaniu państw takich jak kraje mezopotamskie czy Egipt.

3. Następnie nauczyciel porusza temat Grecji. Czy niewolnictwo pełniło tam tę samą funkcję, co w wymienionych przed chwilą państwach? Wskazana osoba (lub ochotnik) udziela odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać. W razie problemów z odpowiedzią nauczyciel przytacza casus Sparty, pytając uczniów o to, czym charakteryzowała się gospodarka tej greckiej polis. Udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel przybliża uczniom omawiane zagadnienie, zarysowując sytuację niewolników w państwie rzymskim ok. połowy II w. p.n.e. Podkreśla przy tym, że to właśnie w Rzymie zjawisko niewolnictwa stało się kluczowe dla funkcjonowania państwa.

2. Nauczyciel pyta uczniów, jakie były sposoby pozyskiwania niewolników w świecie starożytnym. Ważne jest, aby uzupełniał ich wypowiedzi w razie konieczności (np. niewola za długi, handel), ale skupił się na kwestii prowadzenia działań wojennych i związanych z nimi łupów. Nauczyciel, nawiązując do swej wypowiedzi z pkt. 1, pyta uczniów, dlaczego to właśnie w imperium rzymskim problem niewolnictwa stał się tak znaczący. Uczniowie zgłaszają swoje odpowiedzi, powinni wskazać na gwałtowną rzymską ekspansję w omawianym okresie.

3. Nauczyciel prosi uczniów, aby w parach opracowali w punktach chronologię rozwoju terytorialnego Rzymu. Następnie rozrysowuje linię chronologiczną na tablicy i prosi klasę o jej uzupełnienie, a wybrany uczeń lub uczennica zapisują propozycje (w razie potrzeby nauczyciel uzupełnia propozycje uczniów). Następnie prosi uczniów o wskazanie tego etapu ekspansji rzymskiej, który mógł być decydujący dla wzrostu znaczenia niewolnictwa w rzymskiej gospodarce. Chodzi tu o wskazanie podbojów z przełomu III i II w. p.n.e. (II i III wojna punicka, wojny z państwami hellenistycznymi).

4. W kolejnym kroku prowadzący poleca uczniom samodzielnie wykonać ćwiczenie 4. Prosi ochotnika o przeczytanie swojej odpowiedzi. Udziela informacji zwrotnej.

5. Nauczyciel wyświetla tekst źródłowy przytoczony w ćwiczeniu 5 (O gospodarstwie rolnym Marka Terencjusza Warrona). Prosi jednego z uczniów o przeczytanie fragmentu na głos. Następnie nauczyciel animuje dyskusję na temat stosunku Rzymian do niewolników. Zachęca przy tym uczniów do wyrażania własnych opinii, również o charakterze moralnym.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel wprowadza pojęcie wyzwolenia (manumissio) niewolnika, a następnie wyświetla film.

2. Prowadzący prosi wskazaną osobę (albo ochotnika) o podsumowanie filmu i całej lekcji. Ocenia pracę klasy w trakcie zajęć.

Praca domowa:

1. Wykonaj oba polecenia do medium bazowego.

2. Wskaż, w formie krótkiej notatki, inną epokę i krąg cywilizacyjny, w którym niewolnictwo odgrywało w gospodarce kluczową rolę.

Materiały pomocnicze:

G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 2011,

K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań–Gniezno 2016.

M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

T. Łoposzko, Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

źródła do historii starożytnej

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film można wykorzystać przy charakteryzowaniu rzymskiej struktury społecznej, w szczególności zaś relacji patron – klient. W takim przypadku uczniowie mogą obejrzeć go w fazie realizacyjnej i wykorzystać w omawianiu sytuacji społecznej w Rzymie.