Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Jak Witkacy wykorzystał w Szewcach elementy przemówienia?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

10) rozumie pojęcie parafrazy, parodii i trawestacji, wskazuje ich wzorce tekstowe; wykorzystuje te pojęcia w interpretacji utworu literackiego;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odróżnia elementy stałe i fakultatywne przemówień;

2) stosuje różne typy dowodzenia w wypowiedzi (indukcyjne, dedukcyjne, sylogizmy);

3) rozpoznaje wywód o charakterze demagogicznym oraz metodę pytań podchwytliwych i sugerujących;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

określa funkcję wybranych środków retorycznych, np. emfazy, enumeracji,
charakteryzuje klasyczną konstrukcję mowy,
zestawia kompozycję wypowiedzi bohaterów Szewców z zasadami sztuki retorycznej,
porównuje tematykę i styl wypowiedzi postaci dramatu z przemówieniami politycznymi rewolucjonistów.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Jak Witkacy wykorzystał w Szewcach elementy przemówienia?”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z fragmentem utworu dramatycznego w e‑materiale: Przemówienie Sajetana. Przygotowują się do omówienia i odpowiedzi na pytanie: Jakie cechy przemówienia Sajetana nie są zgodne z klasycznym wzorcem budowy przemówienia?
Nauczyciel poleca także, by uczniowie przygotowali przykłady przemówień współczesnych polityków.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Lekcja rozpoczyna się od pytania wstępnego, które zadaje nauczyciel: jakie cechy powinno mieć skuteczne przemówienie? Uczniowie odpowiadają swobodnie, a jedna osoba notuje propozycje pozostałych na tablicy.

Faza realizacyjna:

Uczniowie oglądają grafikę interaktywna zamieszczoną w e‑materiale. Następnie wykonują, w parach, polecenie 1 dołączone do tej sekcji. Uzupełniają w ten sposób swoją wiedzę na temat cech skutecznego przemówienia.
Nauczyciel prosi wybraną osobę, by zaprezentowała przygotowany w domu przykład przemówienia współczesnego polityka. Uczniowie podczas oglądania materiału notują swoje spostrzeżenia wg następującego klucza pytań, które nauczyciel notuje na tablicy: - czy przemówienie odpowiada klasycznemu wzorcowi retorycznemu?
- czy mówca manipuluje odbiorcą, a jeśli tak, to w jaki sposób?
- czy mówca wykorzystuje pozajęzykowe środki perswazji?
- czy mowa jego ciała wydaje się być zgodna z treścią przemówienia?
- czy mówca jest przekonujący, czy wzbudza zaufanie odbiorcy?
- czy jego przekaz jest jasny?
Po omówieniu spostrzeżeń uczniów nauczyciel przechodzi do ćwiczenia dotyczącego przemówienia Sajetana i prosi, by uczniowie odpowiedzieli indywidualnie na pytanie: Przeformułuj wypowiedź Sajetana tak, aby usunąć z niej elementy niestosowne do poruszanej przez niego tematyki filozoficznej.
Później uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia 1‑4 i 6 z sekcji Sprawdź się. Nauczyciel weryfikuje poprawność ich odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego się uczniowie nauczyli? Na koniec prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćw. 7 lub 8 z e‑materiału (do wyboru).

Materiały pomocnicze:

Leokadia Kaczyńska, Jak prowadzić dialog z tekstem dramatycznym?, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Mirosław Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.
Heinrich Lausberg, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, Albert Gorzkowski (tł.), Jerzy Axer, Andrzej Borowski, Maria Cytowska, Romuald Turasiewicz (konsultacja naukowa), Bydgoszcz 2002.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Ilustracja interaktywna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się