Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Barokowa poezja iluzji na podstawie wierszy Jana Andrzeja Morsztyna i Wacława Potockiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) rozpoznaje i charakteryzuje styl indywidualny (dzieła literackiego, autora) oraz styl typowy (gatunku literackiego, prądu literackiego, epoki) i wykorzystuje tę wiedzę w interpretacji utworu literackiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

dokona analizy wybranych utworów Jana Andrzeja Morsztyna i Wacława Potockiego w celu ustalenia środków stylistycznych służących realizacji poetyki iluzji;
zinterpretuje – w kontekście poetyki iluzji – fragmenty utworu Jana Andrzeja Morsztyna Pszczoła w bursztynie;
porówna cele tworzenia poetyki iluzji w wybranych utworach Jana Andrzeja Morsztyna i Wacława Potockiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
prezentacja multimedialna.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie na podstawie dostępnych źródeł zapoznają się z biografią Jana Andrzeja Morsztyna oraz Wacława Potockiego. Zastanawiają się, które elementy życiorysu miały największy wpływ na twórczość poetów. Przygotowują prezentację interaktywną na temat wybranego twórcy.

Faza wprowadzająca:

Uczniowie rozpoczynają zajęcia od dyskusji na temat tego, które elementy życiorysu Jana Andrzeja Morsztyna oraz Wacława Potockiego miały największy wpływ na ich twórczość. Następnie chętne osoby prezentują prace wykonane w domu.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z wierszami Jana Andrzeja Morsztyna oraz Wacława Potockiego zamieszczonymi w e‑materiale. Nauczyciel prosi o wypisanie wyrazów, z którymi dotąd jeszcze się nie spotkali. Chętna osoba przypomina definicję archaizmu – wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia.
Nauczyciel dzieli klasę na grupy, zostają wybrani liderzy zespołów, którzy po zakończonej pracy przedstawią rozwiązania. Uczniowie będą pracować z ćwiczeniami z sekcji „Sprawdź się”. Każdy zespół wykonuje zadania od 1. do 8. Rozwiązanie są omawiane na forum klasy, a wnioski zapisane do zeszytu.
Nauczyciel odtwarza w klasie nagranie słuchowiska. Uczniowie w parach omawiają sposoby, dzięki którym Jan Andrzej Morsztyn osiągał jedno z głównych zadań poezji barokowej, czyli zadziwienie czytelnika.

Faza podsumowująca:

W rozmowie podsumowującej nauczyciel zadaje pytania:
- Jakie środki stylistyczne służą realizacji poetyki iluzji?
- Jakie są cele tworzenia poetyki iluzji w wybranych utworach Jana Andrzeja Morsztyna i Wacława Potockiego?
Uczniowie odpowiadają swobodnie, odnosząc się do tekstów poznanych w trakcie lekcji.

Praca domowa:

Polecenie 1. z sekcji „Słuchowisko”: Wyjaśnij przyczyny, dla których Jan Andrzej Morsztyn oraz Wacław Potocki stosowali „poetykę iluzji”.

Materiały pomocnicze:

Andrzej Vincenz, Wstęp, [w:] Helikon sarmacki. Wątki i tematy polskiej poezji barokowej, oprac. M. Malicki, wybór A. Vincenz, Wrocław 1989.
Wacław Potocki, Dzieła, t. 1, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1987.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Słuchowisko” do podsumowania lekcji.

Sprawdź się