Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Niejednoznaczności w języku

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);
4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;
6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
3) reaguje na przejawy agresji językowej, np. zadając pytania, prosząc o rozwinięcie lub uzasadnienie stanowiska, wykazując sprzeczność wypowiedzi;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
IV. Samokształcenie.
8. posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
11. korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • definiuje zjawiska językowe prowadzące do niejednoznaczności: paradoks, anakolut, amfibolia, metafora, idiom i inne;

  • charakteryzuje niewerbalne niejednoznaczności wypowiedzi, czyli implikaturę i ironię;

  • nazywa zjawiska językowe użyte w wypowiedzi;

  • wskazuje i interpretuje zjawiska językowe o charakterze niejednoznacznym w utworze literackim.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Przed zajęciami nauczyciel może przeprowadzić inną lekcję, dotyczącą homonimii, antonimii i synonimii:

Homonimy, synonimy i antonimy w języku polskimPFVWUV9HHHomonimy, synonimy i antonimy w języku polskim

Faza wprowadzająca

Nauczyciel podaje uczniom kilka przykładów różnych niejednoznacznych form, np.: wypożyczę skuter; zamek na piasku; biały kruk; Arek pojechał rowerem, był ładny... i inne.

Zadaniem uczniów jest zastanowić się nad sensem tych form. Czy jest jednoznaczny? Po ogólnoklasowej dyskusji na temat wątpliwości co do znaczenia wymienionych form, nauczyciel informuje uczniów, że na zajęciach będą zajmować się rozpoznawaniem form niejednoznacznych w języku polskim. Następnie prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, jej cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, następnie wykonują 2 pierwsze ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”. W kolejnym kroku zapoznają się z wykładem ekspertki w sekcji multimedialnej. Polecenie 1 może służyć jako praca domowa. Następnie uczniowie pracują nad pozostałymi ćwiczeniami w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca

Nauczyciel proponuje zabawę językową. Uczniowie dzielą się na grupy i za pomocą niejednoznaczności językowych konstruują dwie zagadki dla pozostałych uczniów, np.: możemy to zrobić z pomocą włącznika, albo poprosić o to strażaków (odpowiedź: gasić, gaszenie).

Materiały dodatkowe:

  • Małgorzata Iwanowicz, Edward Polański, Ująć rzecz inaczej: wiadomości, ćwiczenia i testy słownikowo frazeologiczne dla szkół, Łódź 2006.

  • Małgorzata Majewska, Homonimia i homonimy w opisie językoznawczym, Warszawa 2002.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się