Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Polemika Woltera z Leibnizem w powiastce filozoficznej Kandyd

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

6) odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;

Lektura uzupełniająca

4) Wolter, Kandyd (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

formułuje w punktach notatkę o Wolterze;
wyjaśnia, do jakiego wydarzenia historycznego nawiązuje Wolter we wskazanym fragmencie lektury;
wyjaśnia, czym jest absurd oraz groteska;
bierze udział w dyskusji na zadany temat.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
metoda akwarium;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o przygotowanie w domu:
- informacji o Leibnizu,
- informacji o Wolterze,
- definicji powiastki filozoficznej,
- definicji groteski i absurdu.

Faza wprowadzająca:

Uczniowie formułują w punktach informację o zasługach Woltera jako filozofa, dramaturga, twórcy eposów i historyka. Następnie chętny uczeń prezentuje informacje o Leibnizu.
Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza realizacyjna:

Uczniowie indywidualnie zapoznają się z wiadomościami teoretycznymi zamieszczonymi w sekcjach „Audiobook 1” oraz „Audiobook 2”. Następnie wykonują polecenie 2 z części „Audiobook 1”. Polecenie 1 jest omawiane wspólnie w klasie, nauczyciel pomaga uczniom w zrozumieniu, tak aby łatwiej było to zadanie wykonać w domu.
Chętny uczeń przywołuje kontekst historyczny. Wyjaśnia, do jakiego wydarzenia nawiązywał Wolter.
Wskazana przez nauczyciela osoba wyjaśnia pojęcia absurd i groteska. Następnie uczniowie w parach wykonują ćwiczenie 1 z sekcji „Audiobook 2”. Ćwiczenie 2 może zostać przeprowadzone z wykorzystaniem metody akwarium. W metodzie tej kilka osób siedzi w kręgu i prowadzi dyskusję na temat „Człowiek jest bezsilny wobec żywiołowych katastrof, które niosą śmierć i zniszczenie i powodują, że wysiłki pokoleń obracają się wniwecz. Ale największe okrucieństwo, bestialstwo i zło tkwią nie w samej rzeczywistości, ale w człowieku, którego działania charakteryzuje głupota, niemoralność, deprawacja, chęć zysku, obojętność na losy innych”.
Reszta osób zajmuje miejsca dookoła dyskutujących i obserwuje przebieg debaty. Ich obowiązkiem jest analizowanie przebiegu dyskusji pod kątem doboru i skuteczności argumentacji, respektowania zasad regulaminowych, zachowań oraz ogólnego przebiegu dyskusji. Rola moderatora jest bardzo ograniczona, nie powinien ingerować w przebieg dyskusji. Przy tej metodzie warto określić ściśle czas trwania. Po zakończeniu dyskusji na jeden temat, sytuację można odwrócić. Dotychczasowi obserwatorzy przejmują dyskusję, dyskutujący zaś odgrywają rolę obserwatorów.

Faza podsumowująca:

Lekcja kończy się dyskusją na temat: Czy Kandyd jest powiastką filozoficzną? Uczniowie wymieniają się argumentami. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem dyskusji.

Praca domowa:

Filozof Leibniz twierdził, że świat jest doskonały i harmonijny, a wszystko w nim ma swój sens i cel. Zbadaj, jak Wolter polemizuje z jego poglądami w powiastce filozoficznej pod tytułem Kandyd, czyli optymizm.

Materiały pomocnicze:

Jean Orieux, Wolter, czyli królewskość ducha, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.
Ewa Rzadkowska, Wolter w polskiej kulturze nowożytnej, [w:] Rozprawy z dziejów XVIII wieku, pod red. J. Wojtowicza, UMK w Toruniu, Toruń 1979.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook 1”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Audiobook 2