Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Mityzacja rzeczywistości w opowiadaniach Brunona Schulza cz. II – Przestrzeń

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
Lektura obowiązkowa
22) Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wyjaśnia związek między prozą Brunona Schulza a psychoanalizą;

  • przedstawia porządek przekształceń porządku czasowego i przestrzennego w prozie B. Schulza;

  • dostrzega wspólne sposoby obrazowania we fragmencie Nocy lipcowej i rysunkach Brunona Schulza;

  • interpretuje prowincjonalność w prozie Brunona Schulza jako materiał do mityzacji rzeczywistości.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • rozmowa kierowana;

  • pokaz.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel może przed lekcją zaproponować uczniom lekturę wybranych fragmentów książki profesora Jerzego Jarzębskiego: Schulzowskie miejsca i znaki, Gdańsk 2016 – w wersji książkowej lub przedstawionej w niniejszym materiale. Stopień trudności tekstu wskazuje, że jest on przeznaczony dla uczniów o wyższych kompetencjach literaturoznawczych.

Faza wprowadzająca

  1. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od powtórki z pierwszej części lekcji o mityzacji rzeczywistości w twórczości Brunona Schulza. Uwaga uczniów powinna być skupiona na takich pojęciach, jak: mit, mityzacja, wielopiętrowe ciągi metafor, kultura popularna, księga.

  2. Nauczyciel informuje uczniów, że w drugiej części zespół klasowy będzie zajmował się związkami prozy B. Schulza z psychoanalizą i innymi teoriami, które rozwijały się w jego czasach.

  3. Nauczyciel przedstawia „Wprowadzenie”, cele lekcji oraz zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

  1. Zanim uczniowie rozpoczną pracę z multimedium, nauczyciel wyświetla cytat:

Widoczne jest, że marzenie senne jest wyrazem duchowego życia w czasie trwania snu, które wprawdzie posiada pewne podobieństwo do życia na jawie, lecz zarazem znacznie się odeń różni.

Zygmunt Frued, Wstęp do psychoanalizy, tłum. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki, Warszawa 2001, s. 73.

Uczniowie w ogólnoklasowej dyskusji zastanawiają się nad różnicami, które zasugerował Freud. Następnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Skupiają swoją uwagę na rozdziale: Rola snu i marzeń w opowiadaniach Schulza, a we fragmencie opowiadania Edzio poszukują różnic, o których dyskutowali uprzednio. Uczniowie zapoznają się także z pierwszym rozdziałem sekcji.

  1. Praca z multimedium.
    Uczniowie zapoznają się z treścią „Prezentacji multimedialnej” i następnie poszukują oznak procesu mityzacji rzeczywistości w twórczości Brunona Schulza (zarówno w prozie jak i rysunkach). Zestawiają szkice drohobyczanina z fragmentem opowiadania: Noc lipcowa.

Po zbadaniu przejawów mityzacji rzeczywistości uczniowie rozpoznają cele tego procesu oraz znaczenie prowincjonalności w twórczości Brunona Schulza. Po wysłuchaniu treści zaprezentowanej w sekcji „Audiobook” wykonują przygotowane polecenia.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel powraca do najważniejszych treści, które pojawiły się w pierwszej części materiału o mityzacji rzeczywistości w prozie B. Schulza. Może ponowić swoje pytanie o celowość zabiegów stosowanych przez pisarza, tym razem w kontekście psychoanalitycznym: Czy to zabieg, który oddala, czy przybliża do prawdziwego świata? Czy jest ucieczką od prawdy o człowieku, czy zbliżaniem się do niej?

W podsumowaniu nauczyciel może zwrócić uwagę, że badacze twórczości B. Schulza traktują często jego twórczość jak swoiste studium psychiki pisarza i jego obsesji (Jerzy Jarzębski, ale także A. Kaszuba‑Dębska poświęciła temu zagadnieniu kilka rozdziałów biografii pisarza).

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie mogą napisać liczącą co najmniej 200 słów recenzję filmu: Sanatorium pod klepsydrą w reżyserii Jerzego Hasa z 1973 roku.

Materiały dodatkowe:

  • Anna Kaszuba‑Dębska, Bruno. Epoka genialna, Kraków 2020.

  • Mityzacja rzeczywistości. Bruno Schulz 1892‑1942. Wystawa ze zbiorów Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, red. T. Dunin, H. Kosienkowska, Lublin 2002.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać wszytkie cztery multimedia z dwuczęściowego materiału o mityzacji rzeczywistości w twórczości B. Schulza do lekcji powtórkowych, ale także do prezentacji na temat kultury popularnej czy psychoanalizy w literaturze.

Audiobook