Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Kruchość istnienia. Refleksja o przemijaniu w wierszu Kaspra Miaskowskiego Na śklenicę malowaną

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przeanalizuje utwór Kaspra Miaskowskiego Na śklenicę malowaną;

• zapozna się z funkcją, jaką w utworze spełnia motyw Feniksa;

• wykażesz, dlaczego w dobie baroku artyści przejawiali fascynację światłem i kolorem.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zapoznali się przed lekcją z utworem Kaspra Miaskowskiego Na śklenicę malowaną oraz o przygotowanie informacji na temat motywu vanitas.

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący wyświetla na tablicy i przybliża uczniom temat zajęć. Następnie prosi uczniów, aby zgłosili swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i prosi uczniów, by na podstawie wiadomości zdobytych przed lekcją zaproponowali cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi chętną osobę o wyjaśnienie, w jaki sposób w tekście Miaskowskiego realizowany jest motyw vanitas. Prosi również o omówienie motywu Feniksa, który został ujęty w wierszu.

2. Prowadzący zajęcia, na podstawie tekstu https://rcin.org.pl/Content/59785/WA248_79443_P‑I-2524_mrowcew‑dyskretny_o.pdf przygotowuje dla uczniów fragmenty tekstu. Dzieli klasę na zespoły i prosi o zapoznanie się z otrzymanymi materiałami. Następnie przedstawiciele grup omawiają krótko sens otrzymanego fragmentu, po czym cała klasa, wspólnie z nauczycielem przygotowuje interpretację wiersza Na śklenicę malowaną.

3. Grupa I
   Najpierw tytuł: Na śklenicę malowaną. [...] Malowana „śklenica” przestaje być retoryczną figurą, zyskuje zaś zmysłową konkretność, nie tracąc przy tym bogatego, symbolicznego sensu.
   Już pierwszy wers ujawnia typową dla epoki analityczną strategię poety. Refleksja poprzedza bowiem deskrypcję. Najpierw dowiadujemy się, czym jest naprawdę „śklenica”, dopiero potem zaś, jak wygląda. Miaskowski, jak alchemik, zaczyna od destrukcji formy, by z szarości i czerni (kolorów śmierci, ale i medytacji), [...] rozpocząć tajemnicze dzieło ponownego tworzenia.

4. Grupa II
   Miaskowskiemu nie wystarcza jednak odkrycie dynamicznego mechanizmu natury. Wierszem rządzą prawa symetrii oraz analogii. Nagle w centrum wiersza powraca więc sucha, początkowa formuła: Popiół śkło, która jednak, za pomocą krótkiego „ale”, zostaje natychmiast skorygowana i przeniesiona w inną sferę refleksji. [...]
   Od ustalenia statusu rzeczy i jej fizycznej (alchemicznej) analizy przechodzimy bowiem do egzegezy symbolicznej. Analogia, wspierająca się na biblijnym (ale i antycznym) toposie człowieka z prochu i gliny [...] odkrywa bowiem ukryty sens martwej natury z „śklenicą”. Jest to alegoria vanitas – wyznanie kruchości człowieka, ale zarazem podkreślenie jego zewnętrznego, zwodniczego piękna. Jesteśmy z pozoru w kręgu symboliki chrześcijańskiej, a szklane naczynie odpowiada starotestamentowemu dzbanowi z gliny: Myśmy gliną, a ty naszym Twórcą. Dziełem rąk Twoich jesteśmy wszyscy– to Izajasz (64,7), Psalmista zaś przestrzega grzeszników: „Jak naczynie garncarza ich pokruszysz”(2,9). Bóg – garncarz nadaje nam formę, potem zaś wkłada nas do rozpalonego pieca, hartując nasz kształt bądź w płomieniach piekła, bądź w czyśćcowych ogniach, bądź w łagodnym blasku Słońca zbawienia. [...]
   Tradycyjna symbolika ulega jednak w barokowym wierszu znaczącym przekształceniom – glina staje się szkłem, garncarz – hutnikiem, alchemikiem. W miejsce surowego, prostego naczynia pojawia się olśniewająca kolorami pozorna śklenica zawierająca ambiwalentny trunek rozkoszy i nędzy istnienia, skondensowaną ideę cykliczności ludzkiego losu, dialektyki szczęścia i cierpienia.

5. Grupa III
   Wieloznaczność wykorzystanej przez Miaskowskiego symboliki potwierdza też motyw Feniksa – z jednej strony chrześcijańskiego symbolu zmartwychwstania, z drugiej zaś alchemicznej alegorii – [...] owego katalizatora cudownej transmutacji metali w czyste złoto.
   Jak wpisać Feniksa, patrona wiecznej przemiany (dodajmy przy tym: przemiany nietrwałej) w chrześcijański porządek życia, śmierci i zmartwychwstania? Przecież zmartwychwstaniemy tylko raz, Feniks zaś, jak potłuczona „śklenica”, będzie powracał bez końca, wyłaniając się z sinego dymu własnych popiołów.

6. Praca z sekcją „Grafika interaktywna”. Uczniowie wspólnie z nauczycielem zapoznają się z utworami zamieszczonymi w poszczególnych punktach grafiki. Następnie ustnie wykonują polecenia, a pisemnie ćwiczenia.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel podsumowuje zajęcia słowami:
   Miaskowski, poeta barokowy, urzeczony nietrwałym pięknem rzeczy, ruchem i zmianą świata, podobnie jak poeci metafizyczni obserwuje nieustanne pulsowanie bytu, w którym to, co małe, odnajdujemy w tym, co wielkie[...]. Malowana „śklenica”, cudowna metamorfoza popiołu, przemienia się w nie mniej cudowne ludzkie ciało, wreszcie w cały wszechświat, który – tak jak i ona – skończy w ogniu dnia Sądu, zapowiedzianym w Objawieniu św. Jana:
   przyjdzie dzień, kiedy i świat szedziwy
   walnym płomieniem jak słoma spłonie,
   nim wieczny siędzie Sędzia na tronie.
   https://rcin.org.pl/Content/59785/WA248_79443_P‑I-2524_mrowcew‑dyskretny_o.pdf

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenia zamieszczone w sekcji „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

• https://rcin.org.pl/Content/59785/WA248_79443_P‑I-2524_mrowcew‑dyskretny_o.pdf

• K. Mrowcewicz, Trivium poetów polskich epoki baroku. Klasycyzm, manieryzm, barok: studia nad poezją XVII stulecia, Wydawnictwo IBL: Pro Cultura Litteraria, Warszawa 2005.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.