Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Siła charakteru, czyli jak zachować „postawę wyprostowaną”

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pozna kontekst polityczny powstania eseju Mickiewicza i wiersza Herberta;

• dokona analizy i interpretacji utworu Zbigniewa Herberta i wykładu Adama Mickiewicza;

• zastanowi się, czy problem podejmowany w obu tekstach pozostaje istotnym problemem współczesnego świata;

• zdefiniuje, czym w kontekście poezji Herberta i twórczości Mickiewicza jest „postawa wyprostowana”.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się przed lekcją z materiałem Siła charakteru, czyli jak zachować „postawę wyprostowaną” - sekcje „Wprowadzenie” i „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Co pozwala nam zachować godność i bronić prawdy pomimo zagrożenia? Uczestnicy lekcji biorą udział w dyskusji i dzielą się na forum swoimi spostrzeżeniami. Wybrana osoba zapisuje wnioski z dyskusji na tablicy.

2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania sprawdzające znajomość tekstów:
   - Jaki jest kontekst polityczny powstania eseju Mickiewicza i wiersza Herberta?
   - Czy problem podejmowany w obu tekstach pozostaje istotnym problemem współczesnego świata?
   - Jak sądzisz, dlaczego akurat te dwa utwory z różnych epok znalazły się w temacie o sile charakteru?

2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiopowtórka przed maturą”. Nauczyciel głośno odtwarza nagranie z audiobooka. Uczniowie dobierają się w pary i zastanawiają się nad odpowiedziami do obu poleceń. Po zapisaniu odpowiedzi chętna osoba przedstawia wynik pracy pary.

3. Uczniowie zapoznają się z filmem, w którym prof. Franaszek opowiada o wierszu Herberta Potęga smaku. Uczniowie wspólnie udzielają odpowiedzi na polecenia 1 i 2. Następnie nauczyciel prosi wybranego ucznia o ponowne głośne odczytanie wiersza Herberta. Rozpoczyna z uczniami dyskusję na temat utworu. Efektem tej rozmowy jest wspólna notatka dotycząca analizy i interpretacji utworu.
   Przykładowa notatka
   Wiersz Zbigniewa Herberta pt. Potęga smaku to liryczna refleksja o sprzeciwianiu się złu. Tematy dotyczące ludzkiej moralności są charakterystyczne dla tego poety. Wiersz został osadzony w kontekstach historycznym i biograficznym. Odmowa, o której wspomina zbiorowy podmiot liryczny – „Nasze oczy i uszy odmówiły posłuchu” – odnosi się do niezgody Herberta oraz kilku innych polskich pisarzy i uczonych, m.in. Izydory Dąmbskiej, na współpracę z systemem komunistycznym w celu rozpowszechniania politycznej propagandy budującej idealny obraz tegoż ustroju. W Potędze smaku podmiot liryczny stwierdza, że w zasadzie przyjęcie postawy sprzeciwu było oczywiste i wynikało nie tylko z kwestii moralnych, ale – być może nawet bardziej – wiązało się z wymiarem estetycznym. Typowe dla komunizmu dążenie do unifikacji, czyli ujednolicenia wszystkiego, w imię teoretycznej równości, ogołacało rzeczywistość z piękna. Nowe budynki, ubrania, a także dzieła sztuki – wszystko to powstawało według jednego wzoru, miało być dobre dla proletariatu.
   Ludzi, którzy myśleli inaczej i zauważali, że w gruncie rzeczy socjalistyczne ideały nie sprawdzają się w komunistycznej praktyce, z reguły szybko się pozbywano ze sfery publicznej – profesor Dąmbska za swoje poglądy została pozbawiona prawa wykonywania zawodu, Zbigniew Herbert nie mógł przez wiele lat zadebiutować jako poeta. Wielu ludzi uznanych za reakcjonistów (opozycjonistów) i wrogów proletariatu stało się więźniami politycznymi, a także straciło życie. Stąd też w wierszu ciąg skojarzeń: „mokry dół, zaułek morderców, barak”. Określenie samogonny Mefisto w leninowskiej kurtce odnosi się z kolei do przywódcy rewolucji komunistycznej – Józefa Stalina, opiewanego w wierszach poetów, którzy podporządkowali się wytycznym partii.
   W wierszu ukazana została niechęć ustroju komunistycznego do kultury wysokiej – jest to czas, kiedy narodziła się kultura masowa za sprawą gloryfikacji proletariatu, czyli robotniczej klasy społecznej, której symbolami w utworze są chłopcy o twarzach ziemniaczanych i bardzo brzydkie dziewczyny o czerwonych rękach. Był jeszcze jeden powód – kultura masowa jest doskonałym narzędziem propagandowym, warto o tym pamiętać również w dzisiejszych czasach i nie zaniedbywać „nauki o pięknie”, gdyż może to się skończyć utratą świadomości moralnej. W wierszu Herberta estetyce zostało nadane szerokie znaczenie – ma ona oznaczać szacunek do kultury klasycznej i naturalnego prawa moralnego.

Faza podsumowująca:

1. Podsumowanie lekcji stanowią dwa ćwiczenia zamieszczone w sekcji „Film”.
   - Na podstawie informacji przedstawionych w nagraniu zbuduj definicję terminu „postawa wyprostowana”. Uwzględnij źródło i interpretacje.
   - Zastanów się, co w naszych czasach oznacza „postawa wyprostowana”. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Praca domowa:

1. Wybierz z omówionych utworów cytaty, które mogą stanowić sentencje dotyczące życiowych prawd. Uzasadnij, dlaczego wybór padł akurat na te fragmenty.

Materiały pomocnicze:

• Polonista w szkole, pod red. A. Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

• Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków.

• M. Kalinowska, J. Ławski, M. Bizior‑Dombrowska, Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza – wobec tradycji kultury polskiej i europejskiej. Próba nowego spojrzenia, Warszawa 2009.

• A. Franaszek, Herbert. Biografia, Kraków 2018.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.